του Αντώνη Κάλφα
Η Κατερίνη πρέπει να κατέχει ένα μάλλον ιστορικό ρεκόρ: στα 105 χρόνια της πρόσφατης ιστορίας της μόνο μία φορά ο Δήμος οργάνωσε ένα συνέδριο για την ιστορία της! Ευτυχώς δεν συμβαίνει το ίδιο και για την ιστορία της Πιερίας. Χάρη στις δραστήριες προσπάθειες της Εστίας Πιερίδων Μουσών και ειδικότερα χάρη στον ακούραστο Νίκο Γραίκο διαθέτουμε ένα ικανό σώμα κειμένων, εισηγήσεων εφ΄ όλης της ύλης, βυζαντινής και νεότερης, οι οποίες έχουν ως πεδίο μελέτης την Πιερία και βεβαίως την Κατερίνη. (Η ανυπαρξία ενός καλού λευκώματος φωτογραφιών, όπως η παραπάνω από το αρχείο ΣΑΤΣΙ, αποτελεί θέμα επόμενης άσκησης πολιτισμού).
Η οργάνωση αυτών των συνεδρίων ξεκινοά κυρίως τη δεκαετία του 1990 κι αυτό γιατί η ανανέωση των ιστορικών σπουδών, η αλλαγή στον προσανατολισμό της ιστορικής επιστήμης επέτρεψαν την ανάδειξη του «περιφερειακού» ως στοιχείου όχι οπισθοδρόμησης αλλά προόδου, ως στοιχείο όχι στενόκαρδης και τοπικιστικής λατρείας του λαμπρού κάποτε παρελθόντος αλλά ως στοιχείο νέων ανακαλύψεων, νέων ερμηνειών, ριζικά ανανεωμένων και με ισχυρά ερείσματα στην κουλτούρα και στην ποιότητα της περιφέρειας.
Πότε εντοπίζεται ιστορικά η αλλαγή αυτή; «Οι τοπικές ιδιαιτερότητες παύουν να ταυτίζονται αποκλειστικά με την οπισθοδρόμηση και διεκδικούν θέση στις νέες συνθέσεις. Ο τόπος παράλληλα εντάσσεται με νέους όρους στα αντικείμενα της ιστορικής έρευνας και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όχι μόνον των ‘ιστορικών της Κυριακής’ αλλά και των επαγγελματιών ιστορικών. Το μικρό, το καθημερινό, το ασήμαντο, το ατομικό, το ανθρώπινο κάνουν δυναμική τους εμφάνιση εντός της ακαδημαϊκής ιστορίας και συμβάλλουν, από τη δεκαετία του 1970, στη νέα φυσιογνωμία των ιστορικών σπουδών».
Η Κατερίνη πολλά θα είχε να ωφεληθεί από μια αντίστοιχη θεώρηση. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη στη δεκαετία του 1970 ξεκινά και στην Πιερία η έκδοση βιβλίων και φυλλαδίων με λαογραφικό (κυρίως) και ιστορικό περιεχόμενο εμπλουτίζοντας τη γνώση μας για πτυχές της τοπικής ιστορίας.
Από την άλλη, περί τα τέλη της ίδιας δεκαετίας, προχωρά στην έκδοση των απομνημονευμάτων του ο Σάββας Κανταρτζής, ο οποίος και αποτελεί άλλωστε μοναδική γραπτή πηγή για κρίσιμες και άγνωστες περιόδους της κατερινιώτικης ιστορίας ενώ το ενδιαφέρον για την τοπική ιστορία κορυφώνεται στη δεκαετία του 1990 με τη διοργάνωση τριών πολύ σημαντικών συνεδρίων (1993, 1998, 1999) που εκδόθηκαν και σε αυτοτελείς τόμους.
Το πρώτο συνέδριο που εκδόθηκε και σε τόμο είχε τίτλο Η Πιερία στα Βυζαντινά και Νεώτερα Χρόνια, Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης. Ίδρυμα Εθνικού και Θρησκευτικού προβληματισμού Θεσσαλονίκης, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη. Πρόκειται για τα πρακτικά του επιστημονικού συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στην Κατερίνη (25—28 Νοεμβρίου 1993) από την Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης. Ο τόμος περιλαμβάνει 19 εισηγήσεις χωρισμένες στις εξής ενότητες (εντός παρενθέσεως τα ονόματα των εισηγητών): Πολιτική Ιστορία Α΄ (Ν. Ι. Δόβας, Αθ. Ε. Καραθανάσης, Γ. Χ. Χιονίδης), Πολιτική Ιστορία Β΄ (Αλκμήνη Σταυρίδου—Ζαφράκα, Βασίλης Κατσαρός), Τέχνη—Αρχαιολογία Α΄ (Α. Μέντζος, Ευτέρπη Μαρκή, Θανάσης Παπαζώτος, Αικ. Λοβέρδου—Τσιγαρίδα), Εκκλησιαστική Ιστορία—Θρησκεία (Ιγνάτιος Σωτηριάδης, Ζήσης Μπέλλος, Γιάννης Αδάμου), Τέχνη—Αρχαιολογία Β΄ (Χ. Τσιούμης, Αν. Τούρτα) και Παιδεία (Ευ. Δουγά—Παπαδοπούλου, Ευθύμιος Λίτσας-Κ. Παπαδάκης, Ν. Δ. Βαρμάζης, Όλγα Δάσιου, Αγαθή Δ. Κίτσου). Την εποπτεία της έκδοσης είχε ο Αθ. Α. Αγγελόπουλος και την επιμέλεια της έκδοσης ο Αθ. Ε. Καραθανάσης.
Το Β΄ επιστημονικό συνέδριο που οργάνωσε η Εστία Πιερίδων Μουσών (Κατερίνη, 27-29 Νοεμβρίου 1998) περιλαμβάνει επτά ενότητες και τα θέματα εισηγούνται οι εξής: Διονυσία Μισίου (Η Πιερία κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο), Βασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη (Πολιτική και κοινωνική ιστορία της Πιερίας κατά τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες), Αλκμήνη Σταυρίδου-Ζαφράκα (Η Πιερία κατά τους εμφυλίους πολέμους του 14ου αιώνα), Βασίλης Κατσαρός-Πορφύριος Σιμωνοπετρίτης-Κώστας Κατανάς-Σταύρος Μαμαλούκος-Ιωάννης Μπεϊνάς (1. Ζητήματα ιστορίας του Κάστρου της Πιερικής Πέτρας 2. Προανασκαφικές έρευνες στην τοπογραφία του Κάστρου της Πιερικής Πέτρας), Benjamin Hendrickx (Η θέση και ο ρόλος της Πιερίας στο Λατινικό Βασίλειο της Θεσσαλονίκης), Ιωάννης Καζταρίδης (Τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Πιερίας και η συμβολή τους στην τοπική ιστορία. Ξένοι περιηγητές στην Πιερία κατά τον 17ο-19ο αιώνα), Αθανάσιος Καραβέργος (Πώς είδαν την Πιερία στις αρχές του 19ου αιώνα οι Άγγλοι περιηγητές Clark (Edward Daniel) και Leake (William Martin), Αθανάσιος Καραθανάσης (Σύντομη παρέμβαση για την Πιερία του τέλους του 19ου αιώνα), Θανάσης Μπίντας (Η ζωή στο Λιτόχωρο στο β΄ ήμισυ του 19ου αιώνα μέσα από την περιγραφή του Σκοπελίτη συγγραφέα Ιωάννου Δρακιώτη. Χαρακτηρολογική προσέγγιση στο τότε της κωμόπολης), Χρυσούλα Μάνου (Ο αγροτικός κόσμος της Βορείου Ελλάδος μεταξύ παράδοσης και μοντερνισμού. Διαδικασίες αλλαγών στην Κοινότητα Μοσχοποτάμου Πιερίας από τις αρχές έως τα μέσα του 20ου αιώνα), Γιάννης Πούλιος (Από το θρύλο στην πραγματικότητα: Η περίπτωση της Μηλιάς Πιερίας με δύο παραδείγματα), Αντώνης Σπ. Κάνουρας (Η πορεία του Αποστόλου Παύλου από την Τρωάδα μέχρι τη Μεθώνη Πιερίας και ο Ναός των Αγίων Αποστόλων Παύλου και Πέτρου στον Κολυνδρό), Συμεών Πασχαλίδης (Τα αγιολογικά και υμνογραφικά κείμενα για τον Άγιο Αλέξανδρο Πύδνης. Διερεύνηση των σχετικών προβλημάτων, βασίλης Κουκουσάς (Ο εκ Σκοτίνης Πιερίας Πατριάρχης Αλεξανδρείας Καλλίνικος[1800-1889]), Μιχάλης Φαργκάνης (Η συμβολή των επισκόπων Κίτρους στα εκπαιδευτικά της Πιερίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα), βασίλης Κατσαρός (Άγνωστο έργο του Εοπισκόπου Κίτρους Ιωάννου), Αντώνης Κάλφας (Η εικόνα της Πιερίας στη νεοελληνική λογοτεχνία [1929-1998]. Η θεματοποίηση της Πιερίας από τη ματιά του “ξένου”), Ευανθία παπαδοπούλου (Ιδιωματικές λέξεις χωριών της Πιερίας που δηλώνουν θεσμούς και νομικούς όρους), Γιώργος Χατζής (Ιδιωματικό λεξικό Λεπτοκαρυάς Πιερίας), Όλγα Δάσιου (Το 6ο Γυμνάσιο Κατερίνης χώρος εκπαιδευτικών πειραματισμών και παιδαγωγικής δημιουργίας [1988-1991]), Γιώργος περδίκης (Η τοπική ιστορία μέσα από τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των σχολείων του νομού Πιερίας, Νίκος Δ. Βαρμάζης-Νίκος Γραίκος (Ελληνική Αστική Σχολή Αικατερίνης-1ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης [1905-1950]), Αικατερίνη Λοβέρδου-Τσιγαρίδα (Τα νεότερα ευρήματα από τις έρευνες στο Κάστρο του Πλαταμώνα), Βασίλειος Μέσσης-Ευαγγελία Μάστορα (Ανασκαφή στη θέση Κρανιά του Κάστρου πλαταμώνα, Αθηνά Τοκμακίδου (Ο Ναός Β΄ μέσα στο Κάστρο του πλαταμώνα), Σμαρώ Σωτηροπούλου (Οι προσβάσεις στο Κάστρο του Πλαταμώνα. Μελέτη διαμόρφωσης και εφαρμογή), Χαρίκλεια Σιαξαμπάνη (Η στερέωση του ιερού ναού Αγίου Αθανασίου Άνω Σκοτίνας, Ευτέρπη μαρκή (Η παλιοχριστιανική Βασιλική του Επισκοπικού συγκροτήματος των Λουλουδιών), Αθανάσιος Σέμογλου (Το πρόγραμμα του τρούλλου της παναγίας Κουντουριώτισσας στην Πιερία. Εικογραφικά πρότυπα και παράλληλα), Ευάγγελος Παπαθανασίου (Σχολιασμός τοπωνυμιών), σάκης Κουρουζίδης (Η πιερία μέσα από αυτοτελείς και περιοδικές εκδόσεις των δύο τελευταίων αιώνων), Δημήτρης Θ. Χριστοδούλου-Θεόδωρος Δαρδαβέσης (Μείζονα υγειονομικά προβλήματα της Πιερίας κατά το α΄μισό του 20ου αιώνα), παύλος Σμυρής (Τα δασικά οικοσυστήματα του Νομού Πιερίας. Δυνατότητες ανάπτυξής τους) και Δημήτριος Κωτούλας (Το φυσκικό περιβάλλον της Πιερίας).
Τέλος, στο Α΄ Συνέδριο για την πόλη της Κατερίνης που οργάνωσε ο Δήμος Κατερίνης (Νοέμβριος 1999) επιχειρήθηκε για πρώτη ουσιαστικά φορά η μελέτη και ανάδειξη της ιστορίας της Κατερίνης. Ενδεικτικές εργασίες που αποτυπώνουν το σκεπτικό της διοργάνωσης μπορούν να εντοπιστούν στα περισσότερα από τα θέματα των εισηγητών: Αθανάσιος Καραβέργος (Σύντομη ιστορία της πόλεως Κατερίνης. Αναζήτηση αρχειακών πηγών και βιβλιογραφίας), Μιχάλης Φαργκάνης (Η ρουμανική προπαγάνδα και οι βλαχόφωνοι παρεπίδημοι στα τέλη του 19ου αιώνα μέσα από τα εκκλησιαστικά αρχεία), Γιάννης Πούλιος (Η ιστορία της ιδιωτικής εκπαίδευσης στην Κατερίνη), Ευάγγελος Παπαθανασίου (Κατερίνη: Ιστορικοί και τοπογραφικοί προβληματισμοί), Γιώργος Ράπτης (Η πληθυσμιακή σύνθεση της Κατερίνης από την απελευθέρωση [1912] ως τις μέρες μας), Γιάννης Καζταρίδης (Η Κοινότητα Κατερίνης [1920-1929] μέσα από τα αρχαία του Κοινοτικού Συμβουλίου), Μιλτιάδης Τερζόπουλος (Η προσωπικότητα και το έργο του Σάββα Κανταρτζή [1900-1985], Βασίλης Κουκουσάς (Πληροφορίες για την πόλη της Κατερίνης μέσα από το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας), Νίκος Ντουλαπτσής (Ο Συνοικισμός των Θρακών Κατερίνης από την ίδρυσή του [1913] μέχρι σήμερα), Γιώργος Περδίκης (Όψεις της ιστορίας της Κατερίνης μέσα από τις σχολικές εργασίες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των ετών 1991-1999), Παναγιώτης Τζουμέρκας (Η Μητρόπολη Κίτρους και Κατερίνης κατά τον εικοστό αιώνα. Το κοινωνικό της έργο [1950-1999], Αρχιμανδρίτης Ιγνάτιος Σωτηριάδης (Το παλαιότερο Άγιο Ποτήριο της πόλης της Κατερίνης και η ταυτότητα του άγνωστου Επισκόπου Κίτρους Κωνστάντιου [1784]), Πάρις Παπαγεωργίου (Η ίδρυση του Συνοικισμού Ευαγγελικών [1923-1999], Βέτα Χαλαϊτζίδου (Η ιστορία του τύπου στην Κατερίνη [1929-1999], Αντώνης Κάλφας (Εκδοτική δραστηριότητα και κίνηση των ιδεών στην Κατερίνη. Πρώτη καταγραφή [1918-1999], Σάκης Κουρουζίδης (Η εικόνα της Κατερίνης μέσα από περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες, άτλαντες, χάρτες, σχολικά εγχειρίδια και αυτοτελείς εκδόσεις), Ευτέρπη Μαρκή-Νίκος Γραίκος («Εκ κώμης Κατερίνης». Φορητές εικόνες από την πόλη της Κατερίνης [1831-1912]), Νίκος Βουλγαράκης (Στοιχεία για την οικονομική δράση της Κατερίνης), Νίκος Σαλπιστής (Η Εθνική Αντίσταση στην Κατερίνη και η διοίκηση του Δήμου από το ΕΑΜ), Νίκος Γραίκος (Στοιχεία για την κοινωνική οργάνωση της πόλης της Κατερίνης κατά το β΄ τέταρτο του 20ου αιώνα [1926—50] όπως αυτά προκύπτουν από τη Σχολική ζωή του Α΄Δημοτικού Σχολείου Κατερίνης), Χρυσούλα Μάνου (Η διοργανωτική λειτουργία της πόλης της Κατερίνης στο α΄ μισό του αιώνα μας και η σημασία της στην πορεία εξαστισμού της ευρύτερης Πιερίας).
