Αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του Ανέστη Δομακίδη (1945 – 2016)
του Νίκου Γραίκου, Δρ Ιστορίας της Τέχνης Α.Π.Θ.
Ο Ανέστης Δομακίδης γεννήθηκε το 1945 στην Κατερίνη από Πόντιους πρόσφυγες γονείς. Ήταν, κατά βάση, αυτοδίδακτος ζωγράφος με πηγαίο ταλέντο. Ξεκίνησε τη ζωγραφική σε νεαρή ηλικία και συνέχισε να ζωγραφίζει μέχρι το τέλος της ζωής του, παράλληλα με το κύριο επάγγελμα του ελαιοχρωματιστή, που ασκούσε μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2006. Απεβίωσε το 2016 στην Κατερίνη.
Η ζωγραφική του Δομακίδη χαρακτηρίζεται από τη λαϊκότροπη πραγμάτευση και την προσπάθεια υιοθέτησης των νατουραλιστικών κανόνων. Θεματικά ήταν προσανατολισμένη στην τοπιογραφία, στην απεικόνιση των καθημερινών ασχολιών των ανθρώπων του λαού κυρίως της παλαιότερης εποχής και στον μόχθο των αγροτών και των εργατών. Χαρακτηριστικά θέματα που ζωγράφισε ο Δομακίδης ήταν πιερικά τοπία της περιοχής της Αγίας Κόρης Ολύμπου και του Αγίου Δημητρίου Ολύμπου, του Λιτοχώρου, του Κάστρου του Πλαταμώνα και του Παλαιού Παντελεήμονα, τοπία άλλων περιοχών της Ελλάδος, όπως της Κέρκυρας, αταύτιστα παραθαλάσσια ή παραποτάμια τοπία, γεωργοκτηνοτροφικά επαγγέλματα, εσωτερικά σπιτιών με καθημερινές οικογενειακές ασχολίες, καφενεία, τρένα και τοπία της περιοχής του Σιδηροδρομικού Σταθμού Κατερίνης, τοπία της Παλιάς Θεσσαλονίκης κ.ά. Η φυσιολατρία, η νοσταλγία για τις απλές αξίες της παλαιότερης εποχής, η αγάπη για την καθημερινότητα των ανθρώπων του λαού αποτελούσαν ανεξάντλητες πηγές έμπνευσης για τον ζωγράφο. Παράλληλα ενδιαφερόταν και για θέματα πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου, όπως η φτώχεια, ο αφοπλισμός, το Πολυτεχνείο, η εκμετάλλευση των εργατών και για θέματα που εξέφραζαν τον προσωπικό του προβληματισμό και τα οράματά του για μια καλύτερη ζωή, όπως το νόημα της κοινωνικής αδικίας, ο ρόλος του Θεού στην ιστορία κ.ά. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι δεν ασχολήθηκε με θέματα της Εθνικής Αντίστασης, γιατί ως νεότερος δεν πρόλαβε να ζήσει τα γεγονότα.
Ο ζωγράφος μας ασχολήθηκε κυρίως με τη ζωγραφική του τελάρου. Ενδιαφέρθηκε, όμως, και για άλλα είδη εικαστικής αναπαράστασης, όπως την τοιχογραφία με πλαστικά χρώματα, το γύψινο πατιναρισμένο ανάγλυφο, τη γελοιογραφία και την κατασκευή πινακίδων καταστημάτων.
Ο Δομακίδης ζωγράφιζε συνεχώς στο εργαστήριο του σπιτιού του στη συνοικία του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Κατερίνης. Όπως προαναφέραμε ήταν αυτοδίδακτος, ωστόσο, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των οικείων του, στην ηλικία των δεκατεσσάρων χρόνων μαθήτεψε κοντά στον γνωστό Κατερινιώτη ζωγράφο Νίκο Πιπερίδη ή Πίπερ με τον οποίο είχε κάποια μακρινή συγγένεια. Από αυτόν έμαθε και την τέχνη του ελαιοχρωματιστή. Σύμφωνα με τις ίδιες μαρτυρίες, λίγο αργότερα μετακόμισε για ένα περίπου χρόνο στην Αθήνα, όπου συνέχισε να εργάζεται ως ελαιοχρωματιστής και παράλληλα μαθήτεψε σε άγνωστο ζωγράφο, ο οποίος είχε το εργαστήριό του σε κεντρικό σημείο της πόλης στην «οδό Ακαδημίας».
Βελτίωνε τις καλλιτεχνικές του γνώσεις περισσότερο με βάση την εμπειρία παρά με τη συστηματική μαθητεία ή τη χρήση τεχνικών εγχειριδίων του εμπορίου. Στο σωζόμενο ανεπεξέργαστο αρχείο του σπιτιού του δεν βρέθηκε σχετικό υλικό ούτε εικονογραφημένα βιβλία τέχνης. Τα λίγα βιβλία που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του είναι κατά βάση πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις. Ωστόσο, ανάμεσα στα διάφορα προσχέδια με μολύβι των έργων του, βρέθηκαν καρτποστάλ, σελίδες από εικονογραφημένα ημερολόγια, διαφημιστικά τουριστικά φυλλάδια και φωτογραφικά αποκόμματα από περιοδικά και εφημερίδες, κυρίως με τοπία, τα οποία χρησιμοποιούσε ως εικονογραφικά πρότυπα.
Ο τρόπος δουλειάς του ήταν κοινός με πολλούς άλλους ζωγράφους της λαϊκής πραγμάτευσης. Αγαπούσε την αναπαράσταση και τον νατουραλισμό. Αρχικά εμπνεόταν από το θέμα του είτε από φωτογραφίες είτε από προσωπική εμπειρία. Ωστόσο, δεν ζωγράφιζε από φυσικού, αλλά από μνήμης ή χρησιμοποιώντας ως πρότυπα φωτογραφίες που τραβούσε ο ίδιος ή έβρισκε σε διάφορα έντυπα. Στις περισσότερες περιπτώσεις αρχικά πραγματοποιούσε πολύ συνοπτικές σπουδές της σύνθεσης με απλό μολύβι ή στυλό διαρκείας.
Η χρωματική κλίμακα των έργων του εξαρτιόταν από το θέμα. Στις τοπιογραφίες του κυριαρχούν τα φωτεινά κίτρινα, οι διάφορες αποχρώσεις του καφέ, του γκρίζου, του πορτοκαλί και του πράσινου και σπανίως το λουλακί και το κόκκινο, ενώ στα εσωτερικά του κυριαρχούν οι σκούροι τόνοι. Χρησιμοποιούσε πλαστικά χρώματα και ελαιογραφίες του εμπορίου που άπλωνε στη ζωγραφική επιφάνεια με πινέλα και μερικές φορές με σπάτουλα. Ζωγράφιζε συνήθως πάνω σε πανί που προετοίμαζε και τελάρωνε ο ίδιος και μερικές φορές σε χαρτιά και λεπτά χάρτμπορτ.
Στη διαχρονική εξέλιξη της τέχνης του παρατηρούμε μια τάση βελτίωσης των τεχνικών χαρακτηριστικών στο σχέδιο, στην απόδοση της ανατομίας και στην νατουραλιστική απόδοση. Γενικά, οι συνθέσεις του ήταν απλές, επικεντρωμένες στο κύριο θέμα και προσανατολισμένες στη νατουραλιστική απόδοση με κάποια αστάθεια στη διαρρύθμιση των ζωγραφικών αντικειμένων και των αναλογιών. Ωστόσο, κάποιες λεπτομέρειες των έργων τις πραγματεύεται με καλλιτεχνική επιδεξιότητα και φυσιοκρατική ακρίβεια, όπως για παράδειγμα το μοτίβο του κάρου που το σέρνει γαϊδουράκι, το οποίο χρησιμοποιούσε πανομοιότυπα σε αρκετούς πίνακες.
Ο Δομακίδης δεν είναι ευρύτερα γνωστός ζωγράφος στην πατρίδα του την Κατερίνη. Τον γνώριζε, όμως, καλά η κοινωνία της συνοικίας του Σιδηροδρομικού Σταθμού, οι φίλοι και οι σύντροφοί του, γιατί είχε την ανοιχτή διάθεση να θέσει τις καλλιτεχνικές του δυνάμεις στην υπηρεσία της κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστικές οι τοιχογραφίες του στο 8ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης, στο σπίτι του και τα πανό που κατασκεύαζε για διάφορες πολιτικές εκδηλώσεις. Στις αρχές, επίσης, της δεκαετίας του ΄80 δημοσίευε πολιτικές γελοιογραφίες στην τοπική εφημερίδα «Ολύμπιον Βήμα».
Φαίνεται ότι ενδιαφερόταν για την προβολή των έργων του. Το 1984 ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σταθμού Κατερίνης οργάνωσε προς τιμή του ατομική έκθεση. Μάλλον το 2001 οργάνωσε ατομική έκθεση σε αίθουσα της Χ.Α.Ν. Θεσσαλονίκης. Είχε συμμετάσχει επίσης σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις που οργανώθηκαν στη Κατερίνη κυρίως τη δεκαετία του ΄80, όπως στο «Πολιτιστικό Πανηγύρι» του Πολιτιστικού Συλλόγου Σταθμού τη δεκ. ΄80, στην «Πολιτιστική Άνοιξη» της Νομαρχίας Πιερίας το 1989 κ.ά.
Η τέχνη του Δομακίδη δεν μπορεί να εκτιμηθεί ανεξάρτητα από τις πολιτισμικές νοοτροπίες και τις αναπαραστάσεις των ανθρώπων της μετεμφυλιακής γενιάς του, που εμφορούνταν από προοδευτικές ιδέες. Τηρουμένων των αναλογιών το έργο του θα μπορούσε να ενταχθεί στην παράδοση πολλών άλλων αριστερών καλλιτεχνών του 20ου αιώνα που εμπνεύστηκαν από το λαϊκό μόχθο και τους λαϊκούς αγώνες. Από την ευρύτερη περιοχή αναφέρουμε ενδεικτικά τις περιπτώσεις του Δημήτρη Κατσικογιάννη και του Δημήτρη Οικονομίδη από την Καρυά Ολύμπου, οι οποίοι, όμως, συμμετείχαν στους αγώνες της Εθνικής Αντίστασης και εμπνεύστηκαν θεματικά από αυτήν, ωστόσο, διέθεταν ακαδημαϊκότερη καλλιτεχνική παιδεία. Ο Δομακίδης μεγαλωμένος σε λαϊκή και αριστερή οικογένεια τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια δεν είχε την άνεση να αναπτύξει τις καλλιτεχνικές του δεξιότητες σε ακαδημαϊκό επίπεδο ούτε να ασχοληθεί με την τέχνη συστηματικότερα, όπως πιθανώς θα ήθελε. Ήταν ένας λαϊκός άνθρωπος, που αγαπούσε την εργασία και ζωγράφιζε για την προσωπική ευχαρίστηση κι όχι για βιοπορισμό. Η ζωγραφική ήταν γι΄ αυτόν μια ευφρόσυνη δραστηριότητα κι ένας τρόπος να εκφράζει την αγάπη του για τη φύση και τους λαϊκούς ανθρώπους, συνυφασμένη με την καθημερινότητα, την προσωπική του αντίληψη για τη ζωή και τις αριστερές του ιδέες. Ήταν, όμως, και μια ψυχολογική ανάγκη έκφρασης των προσωπικών του οραμάτων, απρόβλεπτων μερικές φορές, όπως τα σύντομα ταξίδια που έκανε σε ανύποπτο χρόνο, στο τέλος της ζωής του, στη μακρινή Κούβα και στο Βόρειο Βιετνάμ, ωστόσο, εμποτισμένων από την ευαισθησία του για μια κοινωνία ισότητας και δικαίου. Αποτελεί, έτσι, χαρακτηριστική περίπτωση ανθρώπου που μέσα από την καθημερινή βιοπάλη βρήκε το σθένος να παλέψει τα ταξικά του εμπόδια και να εκφράσει τις ιδέες του αξιοποιώντας το κρυμμένο, αλλά δυνατό καλλιτεχνικό του ταλέντο.
Γι΄ αυτό η αναδρομική έκθεση που οργανώνει, μετά τον πρόσφατο θάνατό του, η «Λαϊκή Επιτροπή Κατερίνης» και οι φίλοι του στην Αστική Σχολή Αικατερίνης από 17 έως 21 Ιανουαρίου 2018, αποτελεί μια ευκαιρία να αναστοχαστούμε τη λαϊκή, πολιτιστική φυσιογνωμία της νεότερης ιστορίας της πόλης μας της Κατερίνης, αλλά και να χαρούμε την πηγαία και αυθόρμητη αξία των έργων του βιοπαλαιστή και ζωγράφου Ανέστη Δομακίδη.
