μελετάμε την προσφυγική ιστορία στα ΓΑΚ Πιερίας και το ολοκαύτωμα στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Η περίπτωση ενός προγράμματος στο 5ο Γενικό Λύκειο Κατερίνης σε συνεργασία με τα ΓΑΚ Πιερίας

του Αντώνη Κάλφα

Ο καλός ιστορικός Πολυμέρης Βόγλης θα γράψει πρόσφατα κάτι που αποτελεί κοινό τόπο σε όσους και όσες ασχολούνται με την εκπαίδευση: «Οι διαπιστώσεις για το μάθημα της Ιστορίας στα σχολεία είναι γνωστές και επαναλαμβάνονται εδώ και χρόνια: «οι μαθητές δεν γνωρίζουν Ιστορία», «βαριούνται το μάθημα», «πρέπει να σταματήσει η αποστήθιση». Αυτές οι διαπιστώσεις είναι πλέον τόσο κοινότοπες που δεν εντυπωσιάζουν κανέναν που ασχολείται με την εκπαίδευση».

Στις παραπάνω απόψεις ας προσθέσουμε και τις παρατηρήσεις και του Άγγελου Παληκίδη, επίκουρου καθηγητή στο ΔΠΘ και ειδικού στη διδακτική της ιστορίας. Οι προτάσεις του πολύ γενικά: 1. Για να αλλάξει το μάθημα χρειαζόμαστε την πολυπρισματικότητα. Για να επιτευχθεί αυτό ο εκπαιδευτικός οφείλει να προσκομίζει στην τάξη διαφορετικές αποκλίνουσες ακόμη και συγκρουόμενες μεταξύ τους ιστορικές πηγές. 2. Το μάθημα της Ιστορίας οφείλει να εστιάσει στην κατανόηση του άλλου, να καλλιεργήσει δηλαδή ιστορική ενσυναίσθηση Η ενσυναίσθηση είναι το εργαλείο με το οποίο η ιστορία αποδομεί τη μισαλλοδοξία και σφυρηλατεί τις ανθρωπιστικές και δημοκρατικές αξίες της νέας γενιάς. 3. Για να επιτευχθεί αυτό όμως θα πρέπει η σχολική Ιστορία να πάψει να έχει στείρο παρελθοντικό προσανατολισμό και να αναπτύξει μια γόνιμη σχέση με το παρόν (μετανάστευση, θεωρίες περί φυλετικής καθαρότητας κλπ). 4. Η σχολική Ιστορία μπορεί και πρέπει έως ένα βαθμό να αναδεικνύει και να διαμορφώνει ταυτότητες όχι όμως ταυτότητες εμμονικές, ανιστορικές και μισαλλόδοξες Αντίθετα θα βοηθούσε πολύ να ενθαρρύνει και να ενισχύει την έκφραση και τη δημιουργική συνύπαρξη πλουραλιστικών ταυτοτήτων εθνικών, εθνοτικών, ευρωπαϊκών, θρησκευτικών, κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών, τοπικών κλπ. 5. Καμιά μεταρρύθμιση όσο αγαθές κι αν είναι οι προθέσεις των εισηγητών της δεν μπορεί να τελεσφορήσει σε ένα ανελαστικό και συγκεντρωτικό σύστημα εκπαίδευσης Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι χρειάζεται να δοθεί ελευθερία επιλογών και επαρκής διδακτικός χρόνος στους εκπαιδευτικούς που είναι πρόθυμοι να εφαρμόσουν ανακαλυπτικές και συνεργατικές παιδαγωγικές μεθόδους (εφ. Αυγή, 17.2.2017).

Οι προβληματισμοί που εκτέθηκαν είναι ορθοί και επιβεβαιώνονται από τη σχολική πράξη: κανένα παιδί, κανένας μαθητής δεν αγαπά το μάθημα της ιστορίας. Τι θα μπορούσε να γίνει; Μέχρι να αλλάξουν τα διδακτικά εγχειρίδια και να επιμορφωθούν στις κατάλληλες πρακτικές οι ιστορικοί της μελλοντικής εκπαίδευσης μερικές ιδέες μπορούν να υλοποιηθούν και σήμερα.

Μια τέτοια ιδέα, στο πλαίσιο πάντοτε του χρόνου που παρέχει το σχολικό πρόγραμμα, εφαρμόσαμε στο 5ο ΓΕΛ ομάδα καθηγητών σε συνεργασία με την προϊσταμένη των ΓΑΚ Πιερίας Μαρία Χρυσοχοϊδου. Σε τέσσερις διδακτικές επισκέψεις οι μαθητές της τρίτης λυκείου είχαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις σελίδες του σχολικού βιβλίου (ενότητα: προσφυγικές μετακινήσεις των Ελλήνων από τον 18ο αιώνα μέχρι τη μικρασιατική καταστροφή) και να μάθουν περισσότερα για την ιστορία του τόπου τους.

Η υπεύθυνη των Γενικών Αρχείων εξηγούσε τον τρόπο χρήσης των αρχείων, τη σημασία του αρχειακού υλικού για την μελλοντική μας μνήμη και τα πρακτικά εργαλεία που περιλαμβάνει ένα παρόμοιο τοπικό αρχαίο. Παράλληλα, σε ειδικό χώρο, εξέθεσε τεκμήρια της προσφυγικής ιστορίας της Πιερίας και της Κατερίνης (οπτικοακουστικό υλικό, φωτοτυπίες εγγράφων, αντίγραφα αγοραπωλησίας, φωτογραφικό υλικό και βιβλιογραφικά τεκμήρια γύρω από τη μελέτη των προσφύγων της περιοχής μας). Ακολούθως, από τον υπεύθυνο καθηγητή, με τη βοήθεια ειδικού υλικού (φωτογραφίες, αποσπάσματα εφημερίδων, επισήμανση των προσφυγικών συνοικισμών στην Κατερίνη) οι μαθητές ξεναγήθηκαν στη σύγχρονη ιστορία της πόλης, γνώρισαν τις πτυχές της (οικονομία, διοίκηση, δημόσιοι χώροι και μνημεία) και απέκτησαν μια πιο συγκροτημένη εικόνα της συλλογικής ιστορίας της πόλης. Η επίσκεψη των μαθητών στον πιο οργανωμένο προσφυγικό συνοικισμό των Ευαγγελικών (καύχημα κάποτε της Επιτροπής Αποκαταστάσεως) αποτελεί γόνιμο ερέθισμα για περισσότερη γνώση, σύνδεση της σημερινής πόλης με την προσφυγική μνήμη και κατανόηση των δυσκολιών της εγκατάστασης στον μεσοπόλεμο.

Στην επίσκεψη της τρίτης τάξης στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης οι μαθητές ξεναγήθηκαν στους χώρους του Μουσείου (τεκμήρια από την οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή τους στη Θεσσαλονίκη), μίλησαν με την ειδική ξεναγό του Μουσείου, υπέβαλαν ερωτήσεις, ζήτησαν πληροφορίες για τη γενοκτονία των Εβραίων, τον αριθμό των θυμάτων κλπ. Σημειωτέον πως ένας ειδικός εκθεσιακός χώρος του Μουσείου αναφέρεται στη γενοκτονία όπως αυτή επηρέασε την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης στο σύνολο της. Περίπου 49.000 μέλη της ιστορικής αυτής κοινότητας εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπίρκεναου όπου και εξοντώθηκαν.

Αξίζει εδώ να επιμείνουμε στη βιωματική σχέση των μαθητών με την επίσκεψη και τη συζήτηση γύρω από την εβραϊκή ιστορία της Θεσσαλονίκης, επίσκεψη που έδωσε πολύ περισσότερα από όσα οι σχετικές αναφορές στο βιβλίο της τρίτης τάξης γύρω από την γενοκτονία και το ολοκαύτωμα, αναφορές που ωστόσο δεν ξεπερνούν τις διακόσιες λέξεις.

Επιλογικά: το σχολείο μπορεί να κάνει τους μαθητές να αγαπήσουν το μάθημα της ιστορίας, μπορεί να κάνει πιο ουσιαστικό το ταξίδι της γνώσης. Τοπική ιστορία, υποστηρίζει ο πανεπιστημιακός Άγγελος Παληκίδης «σημαίνει βγαίνουμε έξω από την τάξη, θέτουμε ερωτήματα, συνεργαζόμαστε μαθητές και εκπαιδευτικοί. Η τοπική ιστορία έχει ερευνητικά χαρακτηριστικά. Η τοπική ιστορία δεν πρέπει να είναι μια παράλληλη ιστορία με χρονολογίες, παράθεση ονομάτων και γεγονότων τοπικού επιπέδου. Αν η τοπική ιστορία δεν έχει ερευνητικά χαρακτηριστικά, βιωματικότητα, συναίσθημα θα είναι άλλη μια αποτυχία».