του Αντώνη Κάλφα
Στην ίδρυσή του (1828) το Ελληνικό κράτος, περιορίζεται στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τις Κυκλάδες (47.000 Κm2, 753 χιλ κάτοικοι, 15,9 κατ/ Κm2), ενώ μια εικοσιπενταετία αργότερα (1864), με την ενσωμάτωση των Ιονίων Νήσων ο πληθυσμός της χώρας μας θα ανέλθει σε 1,365 εκ. (27,19 κατ/Κm2). Με την ενσωμάτωση της Άρτας και της Θεσσαλίας (1881), ο πληθυσμός αυξάνεται ακόμη περισσότερο, ξεπερνώντας για πρώτη φορά τα 2 εκατομμύρια.
Η μικρή, ασήμαντη κώμη της Κατερίνης τώρα ουσιαστικά αρχίζει να συγκροτείται. Στον κοιμητηριακό ναό της Αγίας Αικατερίνης, ονομασία η οποία πιθανώς συνδέεται και με το όνομα της πόλης, εντοπίζονται εικόνες του τέμπλου της εκκλησίας αυτής που φέρουν όλες στο κάτω τμήμα τη χρονολογία 1831 και είναι έργο του ίδιου ζωγράφου. Σύμφωνα με τους ερευνητές Ευτέρπη Μαρκή και Νίκο Γραίκο «οι εικόνες απηχούν το τοπικό εορτολόγιο καθώς διασώζουν τις εικόνες των αγίων που η νεοσύστατη κώμη λάτρευε ιδιαίτερα. Σε μία από αυτές, εκτός από τη χρονολογία 1831, υπάρχει η επιγραφή ‘εκ κώμης Κατερίνης’, που συνδέεται είτε με τον τόπο καταγωγής τού ζωγράφου είτε με το χορηγό της εικόνας».
Στις 23 Αυγούστου 1896 μητροπολίτης Κίτρους εκλέγεται ο Θεόκλητος. Γεννημένος στην Πρεμπούδιστα, το σημερινό χωριό Σωσάνδρα της Αλμωπίας, γράφει το ιδιόχειρο σημείωμα που ακολουθεί —κατόπιν εντολής του Γενικού Προξενείου Θεσσαλονίκης— (είναι ήδη 60 ετών, άρα πρέπει να γεννήθηκε το 1840): «Τα κοινά εδιδάχθην παρά του πατρός μου εν Πρεμπουδίστη, εν Ναούση και Βερροία, έπειτα εν τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, αργότερον εν τω Εθνικώ Πανεπιστημίω Αθηνών. Εν έτος προτού να αποφοιτήσω της Θεολογικής Σχολής εχειροτονήθην ιεροδιάκονος εν τω εν Γαλατά πανσέπτω ναώ του Χριστού. [...] εψηφίσθην και εγενόμην Κίτρους τη 23 Αυγούστου 1896, όπου και διαμένω μέχρι δεύρο. Παρατηρήσεις: Ανεξαρτήτως πάντως της θελήσεώς μου εβράδυνα να αποστείλω τας αιτηθείσας πληροφορίας, εφ’ ω και ζητώ συγγνώμην. Εν Αικατερίνη τη 8 Μαΐου 1900. Ο Κ.Θ.».
Φαινόμενο της εποχής κατά την τουρκοκρατία ήταν και οι εξισλαμισμοί κάποιων Ελλήνων. Έτσι, στο βιβλίο «Τούρκικα έγγραφα από τα ιστορικά αρχεία Μακεδονίας, αναφερόμενα στο Νομό Πιερίας» (1984) του Αθανάσιου Καραβέργου διαβάζουμε: «Ο Παναγιώτης Στάμου, κάτοικος Κατερίνης, προσήλθε στο ιεροδικείο και δήλωσε, με τη θέλησή του, ότι απαρνείται τις ψευδείς θρησκείες και ασπάζεται το μωαμεθανισμό. Γι αυτό του έλεγαν και εκείνος ξανάλεγε τις λέξεις της ομολογίας πίστεως και πήρε το όνομα Χουσεϊν. Στις 24 Τζεμάλη ουλ Εβέλ 1257 (= 14 Ιουλίου 1841)».
