για την θεατρική παράσταση «Χάος» σε σκηνοθεσία Χάρη Αμανατίδη

του Αντώνη Κάλφα

Στην περυσινή παράσταση «Όταν ο Πάνας συνάντησε τον Μορφέα» ο σκηνοθέτης στηρίχθηκε σε μια ωραία ιδέα: δανείστηκε την αρχαία παράδοση (ο προστάτης των γεωργών, κτηνοτρόφων, αλιέων, κυνηγών αλλά και δεινός φιλόχορος εραστής Πάνας συναντά τον  Μορφέα και τον Όνειρο) και την εμπλουτίζει με μυθολογικές αφηγήσεις και λαϊκά παραμύθια (Πανούκλα, Δράκος, Γριά, Γιος του Φεγγαριού, Γιος του Ήλιου, Βασιλοπούλα).

Στη φετινή συλλογική δουλειά του θεάτρου Πήγασος η παράσταση έχει τον τίτλο «Χάος» και δομείται πάλι σε βασικά συστατικά της αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας: ο μύθος του Οιδίποδα γίνεται αντικείμενο διαλόγων, ευφάνταστων σχολίων και περιπαικτικών αναγνώσεων ενώ η θεματολογία του ζεύγους Ορφέας-Ευριδίκη αναζυπυρώνει το διαρκές ενδιαφέρον του σημερινού κόσμου για τον έρωτα και την δημιουργία σε έναν αξιοβίωτο κόσμο.

Ο σκηνοθέτης Χάρης Αμανατίδης είναι γνωστό ότι διαβάζει με μεγάλο ενδιαφέρον κείμενα φιλοσοφίας και σύγχρονου στοχασμού τα οποία συζητούν πτυχές της επιστημολογικής αναζήτησης: για παράδειγμα το βιβλίο του Στήβεν Χώκινγκ «Το χρονικού του χρόνου», ένα σπουδαίο, μεταφρασμένο σε εκατομμύρια αντίτυπα και σε πολλές γλώσσες κείμενο, επικεντρώνεται ανάμεσα σε άλλα και στη σχετικότητα της φύσης και του σύμπαντος. Αυτό που βλέπουμε να υπάρχει ως αντικειμενικό αλλάζει, μετατρέπεται σε κάτι άλλο, το σύμπαν διευρύνεται, η θέση ενός πράγματος είναι διαφορετική για διαφορετικούς ανθρώπους την ίδια στιγμή κλπ.

Ο Αμανατίδης, αντιτιθέμενος στους συμβατικούς αρχαιόπληκτους θεατρικούς κώδικες προτείνει στο κοινό να ξαναμάθει τον μύθο του Οιδίποδα λαμβάνοντας υπόψη—πέρα από την ιστορία και τα πάθη του ανδρός—και ανάλογους επιστημολογικούς τρόπους ερμηνείας (η σκηνή της δολοφονίας του πατέρα του είναι παιγμένη τρεις φορές με έξυπνο και χιουμοριστικό τρόπο).

Την ιστορία της τραγικής οικογένειας του Οιδίποδα και της μοίρας του εικονοποιεί εύστοχα ο σκηνοθέτης στηριζόμενος και στα αρμόζοντα, λιτά και εντυπωσιακά συγχρόνως, κοστούμια της Βέτας Χαϊλατζίδου: η μάντισσα διαθέτει περίεργη και παράδοξη όψη (εξαιρετική στο ρόλο η Άννα Γκούντα), η Σφίγγα παραπέμπει σε ανατολίτικες εικόνες ομορφιάς ενώ επισημαίνεται και η καταφυγή της στο κακό εξαιτίας του βίου της σε έναν χαοτικό, βίαιο κόσμο (πολύ καλή η Σοφία Αγαθαγγελίδου, αξιοποιεί μετρημένα και τη σωματική της σκευή) ενώ ο συμπονετικός βοσκός εξιστορεί τα συμβάντα με ήρεμο πάθος (Διονύσης Ζαρώτης).

Τα σχετικά με τον μύθο πρόσωπα και γεγονότα, διανθισμένα όπως είπαμε με έναν έξυπνο και ανάλαφρο φιλοσοφικό στοχασμό, υπηρετούν με συνέπεια και ικανότητες ποικίλες (μουσικές και υποκριτικές) δύο νεαρά μέλη του θιάσου που υπόσχονται πολλά για το μέλλον της μουσικοθεατρικής πιερικής σκηνής (Νατάσα Ιωαννίδου και Αντώνης Καρράς). Εξίσου πειστικά και με ταλέντο αναμφίβολο υπηρετεί τον δύσκολο ρόλο του ο Τόμμυ Παπανικολάου: χωρίς ακρότητες, με ευγένεια και καθαρό λόγο.

Το τελευταίο μέρος του «χαοτικού» κειμένου της παράστασης είναι αφιερωμένο στον έρωτα, στη μεγάλη και αναντικατάστατη ουσία του, αντίδοτο δηλαδή σε όλους τους θανάτους που προηγήθηκαν στον οιδιπόδειο λόγο. Ο έρωτας αυτός εκπροσωπείται από τον Ορφέα και την Ευριδίκη (Όλγα Παπανάκου) και ο τόπος δράσης είναι τα μυθικά Λείβηθρα—φόρος τιμής στη θεατρική και μυθική διάσταση του ομολογουμένως επιβλητικού ιστορικού και αρχαιολογικού χώρου.

Η Ευριδίκη απευθύνεται στον μεγάλο της έρωτα με τρόπο θαυμαστικό, αποδίδοντας σε αυτόν όλες τις ιδιότητες του Ορφέα που λίγο πολύ γνωρίζουμε από τη μυθολογία: «Σύντροφε των  Αργοναυτών, μυθικέ πατέρα, εραστή της ημέρας και των φωνών της άμετρης φύσης, μύθε των μύθων, απαράμιλλε υμνητή του θεού που όλα τα περιέχει, μυστικέ σύμβουλε της ουτοπίας, ελπιδοφόρο ιστίο των προσδοκιών μας. Ορφέα, εστεμμένη πατρίδα των απόκληρων, εσένα περιμένουμε για να ανθίσει η καινούρια μέρα».

Επιλογικά θα λέγαμε πως οι ο αρχαιολογικός χώρος των Λειβήθρων, χάρη στην ακούραστη αρχαιολογική φροντίδα των ανθρώπων που εργάζονται εκεί, κερδίζει πολλά από παρόμοιες ποιοτικές παραστάσεις: ενισχύει τη γνώση μας για τον αρχαίο κόσμο, αναμορφώνει τα αισθητικά μας κριτήρια και, κυρίως, διατρανώνει την πεποίθησή μας πως ο κλασικός λόγος μπορεί να κρατηθεί ζωντανός μονάχα όταν ανανεώνεται.