Θέατρο Πήγασος,  Σάββατο 27.10.18, ώρα 20.00

του Αντώνη Κάλφα

Ποια είναι η λογοτεχνική παραγωγή του τελευταίου αιώνα στην Πιερία, από την απελευθέρωση δηλαδή, μέχρι τις μέρες μας; Σύμφωνα με τις βιβλιογραφικές καταγραφές που έχουν ως τώρα επιχειρηθεί και που εμπεριέχονται στο βιβλίο «Λογοτεχνικές εκδόσεις, μαρτυρίες και αφηγήσεις στην Πιερία (1918-2010)» οι τίτλοι λογοτεχνίας όλων των κατηγοριών στην Πιερία (1918–2010) φτάνουν τον αριθμό των 216 βιβλίων (χωρίς να προσθέσουμε τα βιβλία της τελευταίας οκταετίας που είναι αρκούντως πολλά). Από αυτά τα  85 είναι ποιητικά βιβλία (ποσοστό 41,2%), 39 βιβλία πεζογραφίας και διηγήματος (18%). Υπάρχουν ακόμη 7 τίτλοι βιβλίων με μεικτό περιεχόμενο, 17 θεατρικά, 19 αφορούν την παιδική/εφηβική λογοτεχνία/, το παιδικό θέατρο και τα παραμύθια και, τέλος, 49 (ποσοστό 22,6%) ανήκουν στην ενότητα απομνημονεύματα/μαρτυρίες/προσωπικές αφηγήσεις. Στην αμιγή λογοτεχνία (πλην των απομνημονευμάτων) αριθμούνται 167 τίτλοι, ποσοστό 77,3% επί της συνολικής βιβλιοπαραγωγής.

Από αυτήν την κοινότητα των γραφιάδων επτά συγγραφείς θα διαβάσουν κείμενά τους στην εκδήλωση  στο θέατρο Πήγασος. Όλοι αυτοί διαθέτουν κάτι που αξίζει να παρακολουθήσουμε: την αγάπη για τον τόπο και την ιστορία του (Νίκος Βαρμάζης, Αντώνης Κάλφας), την ευδία και τη χαρά του ανθρωπίνως φέρεσθαι (Ξανθούλα Καραβίδα), το μήνυμα της απλής γεμάτης νόημα χριστιανικής ζωής (Φάνυ Κουντουριανού), τη λυρική διεκδίκηση της ομορφιάς του  φεγγαριού και της ουσίας των απλών πραγμάτων (Θάνος Κόσσυβας), την ποιητική σύλληψη του κόσμου αλλά και τη μυθιστορηματική επεξεργασία της σύγχρονης ιστορίας, ελληνικής και βαλκανικής (Μάγδα Παπαδημητρίου), την μυθιστορηματική αφήγηση ερωτικών ιστοριών που  ο τόπος δράσης τους σχετίζεται και με την Πιερία—τόσο ως χώρος όσο και ως ιστορία (Βασίλης Μόσχης).

Σαράντα ποιήματα καταθέτει η Ξανθούλα Καραβίδα στην πρώτη και ώριμη δουλειά της (Αισθήσεις καθημερινής πεζότητας. Μεταισθήσεις ποίησης, εκδόσεις Μάτι, Κατερίνη 2009). Η κυριαρχία του γυναικείου ποιητικού εγώ είναι εμφανέστατη σε όλες σχεδόν τις εκδοχές της: είτε ως μητέρας, συζύγου, νοικοκυράς, θρησκευάμενης κάποτε είτε ως υποκειμένου που χαίρεται τον έρωτα ή αναπολεί τον απόντα δεσμό. (σ. 70). Εμφανής ο φιλόλογος και θεολογικός οπλισμός (Πηνελόπη, Οδυσσέας, Ολύμπιοι Θεοί, εκκλησίες) με πολύ θετικά αποτελέσματα όταν ο οπλισμός αυτός γειώνεται και συναντά το πραγματικό: ένα παράδειγμα ώριμης ανασκαφής του θέματος «τάμα» συνιστά και το ποίημα «Τάματα πίστεως δήλα». Με αφορμή μια επίσκεψη στην Παναγία Μακρυρράχη για κάποιο τάμα, η μητέρα αφηγήτρια προσπερνά το γεγονός και στέκεται με εξαιρετική παρατηρητικότητα σε μικροπράγματα όπως ας πούμε στο πλήθος των αυτοκινήτων που φέρουν οι προσκυνητές τα οποία και αξιολογεί αρνητικά. (Πλήθος μέγα στη λάσπη-μάντρα αυτοκινήτων/ σε γραμμή για προσκύνημα: /ανυποχώρητη η πίστη στα πιστεύω της.)

Η Φάνυ Κουντουριανού-Μανωλοπούλου, ήδη με το πρώτο της βιβλίο, το αυτοβιογραφικό … Ίδε, παρρησία λαλεί… (εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 1999) μας έδωσε σε γλώσσα απλή και σπαρακτική τον μεταπολεμικό γυναικείο κόσμο, τις σχέσεις της μητέρας με τα παιδιά της, τη διαφορετική μεταχείριση των αγοριών, τη σκληρή καθημερινή ζωή και την ανάθεση των γυναικείων εργασιών στα κορίτσια. Παράλληλα, περιέγραψε εκ των έσω και τα βιώματα των ίδιων των κοριτσιών, την εμπειρία για παράδειγμα του αποκλεισμού από την εκπαίδευση, από το σχολείο, από τη γνώση. Στο Το τάμα (Εκδόσεις Μάτι, Κατερίνη 2004) η Δέσποινα, μεταμορφωμένη σε αδελφή Θέκλα, αποτελεί το σύμβολο της χριστιανικής αγάπης, ικανή για αληθινή φροντίδα και επικοινωνία—παρά τα όσα έπαθε κατά τη διάρκεια της κοσμικής ζωής της. Ακόμα και στο τελευταίο της μυθιστόρημα (H διαίσθηση, Εκδόσεις Ηλία Επιφανίου, Λευκωσία 2010) η πλοκή στηρίζεται στα πρόσωπα γυναικών και ανδρών με φόντο τις ιστορικές περιπέτειες της Κύπρου (1955-1974). Στο «Τραύμα» (2017) μελετά με πάθος και αναλυτικό συλλογισμό ένα κομμάτι σύγχρονης, δικής μας ιστορίας—αυτής του μικρασιατικού και προσφυγικού ελληνισμού και μάλιστα με ήρωα από τα μέρη της Κατερίνης.  Η Φάνυ Κουντουριανού δίνει έντιμα και με επιτυχία αυτόν τον αέναο αγώνα κάθε σοβαρού συγγραφέα και επαρκούς λογοτέχνη.

Ο Θάνος Κόσσυβας, ένας λυρικός ρομαντικός, περιγράφει με λιτούς στίχους τη σύγχρονη δυστοπία, το αρνητικό τοπίο ενός κόσμου στον οποίο δεν υπάρχει φως και η φύση μετατρέπεται σε «μια κραυγή σε σφραγισμένο πηγάδι». Οι άνθρωποι του Κόσσυβα αναζητούν τη χαρά και την ομορφιά της ζωής, την ομορφιά του φεγγαριού και την ουσία των απλών πραγμάτων. «Ο λυρισμός στην ποιητική ταυτότητα του Θάνου Κόσυβα κυριαρχεί. Εστιάζεται στην επιδίωξη ν' αποτυπώσει τα όρια του ψυχισμού, να εκτείνει τη συγκινησιακή φόρτιση και τη στοχαστική ματιά έναντι της πραγματικότητας. Στη συλλογή γίνεται διακριτή η ανάμειξη της υπαρξιακής διάθεσης με όλες τις νοηματοδοτήσεις της ζωής: το όνειρο, τη συναίσθηση, το σύμβολο της χαράς, τη μοναξιά, την αγωνία της γνώσης, τη συνύπαρξη.
Πρόκειται για τη δεύτερη ποιητική κατάθεση του Θ. Κόσυβα - μια ώριμη έκφανση στην ατέρμονη προσπάθεια περιγραφής του ανθρώπινου ειδώλου. Με τόνο χαμηλό, τον δέοντα στην εκφορά του ανάμεσα στους στίχους, με πνεύμα συνολικής κάτοψης του είναι και του φαίνεσθαι ως αναγνωστική επίγευση».

Ο Νίκος Βαρμάζης λόγιος και καταξιωμένος καθηγητής της διδακτικής των αρχαίων ελληνικών και της ιστορίας, πέρα από τα καθαυτό επιστημονικά του βιβλία, ασχολήθηκε με μεράκι και με την τοπική ιστορία της Πιερίας. Παράλληλα—και εδώ βρίσκεται το καινούργιο του πράγματος—διαθέτει και αφηγηματικές ικανότητες όπως απέδειξε με το βιβλίο του «Δύσκολα χρόνια στην Πιερία».  «Ο πατέρας μου,  ράφτης στο επάγγελμα, για να τα βγάλει πέρα, πούλησε το οικόπεδο με τα ερείπια του σπιτιού μας  και όλα τα χωράφια που είχαμε στο Μοσχοπόταμο […] Ο παππούς μου πέθανε το Φλεβάρη του 1945 κάτω από άθλιες συνθήκες, χωρίς γιατρό και χωρίς φροντίδα […]» (σ. 41). Θαυμάσιες είναι ακόμη οι σελίδες οι αφιερωμένες στις εμπειρίες του συγγραφέα ως βοσκού. Ένας εννιάχρονος βοσκός γνώριζε τη συμπεριφορά των ζώων, την ψαρική τέχνη, είναι περήφανος, γνωρίζει όλα τα είδη των φιδιών, ήξερε να χορεύει και να τραγουδά, είναι ταυτόχρονα και γεωργός, γνώριζε διηγήσεις για σκοτωμένους ή βρικόλακες, ήξερε να μετρά τον χρόνο με την κίνηση του ήλιου, ήξερε τους δρόμους του νερού, και πώς να σφυρά στα ζώα όταν έπιναν νερό.

Η Μάγδα Παπαδημητρίου πρωτοξεκίνησε με ποίηση ενώ εξέδωσε και δύο μυθιστορήματα (2013, 2017). Το ενίοτε μοναχικό αλλά πάντοτε ερωτευμένο γυναικείο υποκείμενο διακρίνεται από μια αγάπη για όλα τα στοιχεία της φύσης (θάλασσα, γη, ουρανό), εμπνέεται από αυτά, μάλιστα ταυτίζεται απόλυτα με το τοπίο όπως και ο τίτλος της τελευταίας ποιητικής συλλογής μαρτυράει (έρωτας, Όλυμπος, Αιγαίο, κύματα). Το τελευταίο μυθιστόρημά της «Στο κόκκινο τ’ ουρανού» (2017), γράφει κάποιος κριτικός,  «αρχικά με κέρδισε για δύο λόγους: πρώτον, με ενέταξε στην ιστορία με την πρωτότυπη εναλλακτική αφήγηση ανάμεσα στην Αντιγόνη και τη μητέρα της και δεύτερον η αρχή της ιστορίας του Ηρακλή και της Ελευθερίας τοποθετείται στα δύσκολα χρόνια της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία, όπου ο Χότζα είχε εγκαταστήσει ένα απολυταρχικό και ματοβαμμένο καθεστώς. Χάρη στο μυθιστόρημα αυτό κατάλαβα και έζησα σχεδόν από κοντά τα αίτια της κακοποίησης του ελληνικού στοιχείου αλλά και καθενός που αντιτίθετο στο κατ’ επίφασιν κομμουνιστικό κράτος της Αλβανίας όπως ήταν αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Η συγγραφέας μελέτησε και διασταύρωσε πολλά στοιχεία πριν παραδώσει στον αναγνώστη το πρώτο κομμάτι του βιβλίου της. […]Σε πολλά σημεία του κειμένου η κυρία Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη τονίζει τις αρετές της δημοκρατίας και ενώνει τη φωνή της με τον κόσμο που υποστηρίζει τα διαχρονικά δικαιώματα του ανθρώπου για ειρήνη, αυτοβουλία και αξιοπρέπεια. Χωρίς υπερβολικό συναισθηματισμό ή μονομέρεια, η αφήγηση για τις απάνθρωπες συνθήκες στο καθεστώς Χότζα με κέρδισε ολοκληρωτικά και με συγκίνησε βαθιά.» (Π. Τ., https://tovivlio.net, 15.10.20117).

Ο Βασίλης Μόσχης ξεκίνησε με το βιβλίο «Χιλιάδες χρώματα στα μάτια της...» (2011). Ερωτική ιστορία με συγκρούσεις και ανατροπές συνδέεται με τόπους όπως η Σμύρνη, η Αθήνα του μεσοπολέμου, η Θεσσαλονίκη. Στο δεύτερο μυθιστόρημά του («Κράτησέ μου μια αλήθεια για το τέλος», 2013) κυριαρχούν επίσης τα πολλά πρόσωπα (Δανάη Ρήγα, Αλέξης Μακρής, Γεράσιμος Χαλκιάς). Η οικογενειακή ιστορία πλέκεται με το παρελθόν (χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου) ενώ ο τόπος δράσης είναι κυρίως ο  τουρκοκρατούμενος Όλυμπος και τα γύρω χωριά του, το Λιτόχωρο, ο Πλαταμώνας, ο Άγιος Παντελεήμονας, το Λιβάδι Ολύμπου. «Ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα και πολυεπίπεδο, που ανατέμνει την ιστορία και την κοινωνία, την ανθρώπινη ζωή και ψυχή. Με ατμόσφαιρα και σασπένς, με ανατροπές και εσωτερικά διλήμματα, με σπαρταριστούς διαλόγους και περιγραφές» (Ελένη Γκίκα). «Ένα ρεαλιστικό παραμύθι. Ο συναισθηματικός λόγος, η διαχείριση του χρόνου και οι σχεδόν θεατρικοί διάλογοι ζωντανεύουν την αφήγηση» θα γράψει το περιοδικό «Κ» της «Καθημερινής». Πράγματι, η θεατρικότητα αυτή γίνεται φανερή και σε άλλο είδος κειμένων που διακονεί ο Μόσχης, εννοώ τη σταθερή συνεργασία του με το καθημερινό εδώ και πολλά χρόνια χρονογράφημά του στην εφημερίδα «Ολύμπιο Βήμα». Πρόκειται για χρονογραφήματα έξυπνα, ευαίσθητα, με άρωμα συγχρονίας και τα οποία φαιδρύνουν την κατά τα άλλα παρωχημένη γλωσσικά συντηρητική ύλη της εφημερίδας (ιερεμιάδες «Μακρυγιάννη», ζηλωτικές και φονταμενταλιστικές γραφίδες ημιμαθών δασκάλων-θεολόγων κλπ.).