Η Κατερίνη από τον 19ο στον 20ό αιώνα

: Ασκήσεις πολιτισμού; Δευτέρα, 25 Φεβρουαρίου 2019 07:27

πληθυσμός, εκκλησιαστική δράση και αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι

ΑΡΧΕΙΟ ΣΑΤΣΙ-Σπύρου Τσιλιγκιρίδη. Μια σπάνια ιστορική αποτύπωση της εισόδου της Κατερίνης γύρω στα 1960

του Αντώνη Κάλφα

Το 1806 ο πρωτοπόρος άγγλος περιηγητής William Martin Leake (1770-1860) αναφέρει πως η Κατερίνη έχει 100 οικίες και παρατηρεί, περνώντας από την πεδιάδα της Κατερίνης, διάφορους αρχαίους ογκόλιθους και κιονόκρανα. Δύο χρόνια αργότερα ο διδάκτωρ του πανεπιστημίου του Καίμπριτζ Edward Daniel Clark κάνει λόγο για 140 οικίες ενώ κοντά στον Πέλεκα και χωρίς να παρέχει κάποια πιο συγκεκριμένη τοπογραφική ένδειξη ανακαλύπτει έναν ναό δωρικού ρυθμού και τρεις επιτύμβιες επιγραφές. Ο Clark επίσης, γράφει ο αρχαιολόγος Δημήτρης Θεοχάρης, «στην Κατερίνη παρατηρεί αρκετά αρχαία μάρμαρα, τα οποία είχαν μεταφερθεί από το Παλαιόκαστρο της Μαλαθριάς».

Σύμφωνα με τον Απόστολο Βακαλόπουλο «την εποχή ακριβώς αυτή, δηλαδή στις αρχές του 19ου αι., η επικράτεια του Αλή πασά άρχιζε από την περιοχή της Αχρίδας και Καστοριάς, προχωρούσε προς Ν. και ΝΑ ως το χωριό Πύργος των Γενιτσών και ως τους πρόποδες του Ολύμπου, περιλάμβανε την Κατερίνη, χωριό τότε με 140 σπίτια, κυρίως ελληνικά, με διοικητή Τούρκο αγά, και έφτανε ως το Ελευθεροχώρι».

Η Κατερίνη, σχεδόν παραθαλάσσια πόλη, διέθετε ήδη από τον 19ο αιώνα ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της εποχής, υποστηρίζει ο Γιάννης Καζταρίδης: «Ο λιμένας Αικατερίνης αναφέρεται ως ο δεύτερος σε σημασία μετά τον λιμένα Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για την Σκάλα Αικατερίνης (σημερινή Κατερινόσκαλα), από την οποία με καϊκια διοχετεύονται προς τη Θεσσαλονίκη πιερική ξυλεία, δημητριακά, κτηνοτροφικά προϊόντα και άλλα παραγόμενα αγαθά». Την εποχή αυτή, επίσκοπος Κίτρους ήταν ο Ζαχαρίας (τέλη 18ου-αρχές 19ου αιώνα) που καταγόταν από τον Βελβενδό και «διακρινόταν για την αξιόλογη μόρφωσή του και ανήκε στους λαμπρότερους τελειόφοιτους μαθητές του Ευγένιου Βούλγαρη. Πριν αναρρηθεί στον επισκοπικό θρόνο είχε υπηρετήσει ως δάσκαλος σε διάφορες θέσεις».

Η σχέση των κατοίκων της πόλης με την ορθόδοξη εκκλησία είναι στενή και ο ρόλος της αναγνωρίζεται όχι μόνο στα αμιγώς θρησκευτικά ζητήματα αλλά και σε ζητήματα που αφορούν την κοινοτική ζωή και οργάνωση. Έτσι, το 1902, αντιπρόσωπος των Ορθοδόξων της περιοχής ζητά εγγράφως από τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης «να αντικαταστήσει τον επίτροπο Κίτρους Θεόκλητο, ο οποίος δυσκολευόταν πλέον να επιτελέσει τα καθήκοντά του λόγω ασθενειών και γήρατος». Την χρονιά αυτή ο καζάς Κατερίνης, η σημερινή δηλαδή Πιερία, φαίνεται να διαθέτει 19 σχολεία όλων των βαθμίδων, 1713 μαθητές και 29 δασκάλους, ενώ, πέντε χρόνια αργότερα, σύμφωνα με έκθεση του Λάμπρου Κορομηλά προς του υπουργείο Εξωτερικών τα σχολεία ανέρχονται σε 27, οι μαθητές σε 2784 και οι δάσκαλοι σε 44.

ΕΧΑΛΚΟΧΑΡΑΧΘΗ ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΕΤΟΣ 1808

Ως «αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι» που συμμετείχαν στον μακεδονικό αγώνα με διάφορους βαθμούς (οπλίτης, υπαρχηγός, πράκτορας α΄, β΄ ή γ΄ τάξης, ομαδάρχης ένοπλης ομάδας κλπ.) κατά την περίοδο 1903-1909 αναφέρονται από τον ιστορικό Ιωάννη Κολιόπουλο οι εξής Κατερινιώτες: Αθανάσιος Γιώργας ή Νταούκας, Γεώργιος Δάλλας (συνεργάστηκε με τον Μ. Αναγνωστόπουλο [Ματαπά]), Κωνσταντίνος Καρανίκας, Κωνσταντίνος Καραντζάς ή Σύρρος, Σπυρίδων Μανάκος ή Μούλιος, Νικόλαος Μπαμπανίκας, Δημήτριος Μπίντας, Σπυρίδων Παπαγεωργίου, Αλκιβιάδης Παπαδημητρίου, Αστέριος Παπαζήσης, Ιωάννης Πάστρας, Ιωάννης Στάθης, Νικόλαος Στρεμπίνας, Νικόλαος Τεγούλιας, Τζιμογεώργης Δημήτριος (σύνδεσμος του Κέντρου Θεσσαλονίκης με τα σώματα του Ρόκα, του Αναγνωστόπουλου κα του Μαλέα από το 1903 έως το 1909). Καταγράφονται ακόμη από την περιοχή των ορίων του σημερινού Δήμου Κατερίνης: Χριστόδουλος Παπαγιάννης (από τον Άγιο Ιωάννη), Αθανάσιος Χασιώτης (Ελατοχώρι), Ταξίαρχος Ζάχου (Καλλιθέα), Κωνσταντίνος Πολίζος (Καλλιθέα), Γούσιος Γώτας (Καλύβια Πιερίας), Δημήτριος Μαυρομάτης (Μηλιά).