Ο σπουδαίος εικαστικός φωτογράφος Γιώργος Κατσάγγελος στην Κατερίνη προσκαλεσμένος από την Εφορεία Λόγου και Τέχνης και την Εφορεία Φωτογραφίας της Εστίας Πιερίδων Μουσών
(Εκάβη, 15.2.20, ώρα 19.30)
του Αντώνη Κάλφα
Ταλαντούχος, ξεχωριστός εικαστικός φωτογράφος, ευαίσθητος πολίτης και πανεπιστημιακός δάσκαλος με διακεκριμένο έργο ο Γιώργος Κατσάγγελος δεν είναι άγνωστος στους Κατερινιώτες φιλότεχνους αφού έχει κληθεί αρκετές φορές από το φωτογραφικό τμήμα της Εστίας για σειρά διαλέξεων, ενώ, δεν πρέπει να ξεχάσουμε την ερευνητική-φωτογραφική συμβολή του με τα πορτρέτα των κατοίκων της Κονταργιώτισσας στο όμορφα στημένο μουσείο του χωριού στο οποίο συνέβαλαν η κοινωνική ανθρωπολόγος Νόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου και ο δικός μας εικαστικός και ιστορικός τέχνης Νίκος Γραίκος.
Στις 15 Φεβρουαρίου θα παρουσιαστεί το βιβλίο/φωτογραφικό του λεύκωμα με τον τίτλο «Relics to Eternity. Μια εικαστική εγκατάσταση: Ειδομένη 2015-16», University Studio Press/Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη 2018, 120 σελ. Λίγα λόγια για το πώς οικοδομήθηκε το βιβλίο.
Ο καλλιτέχνης και κοινωνικός φωτογράφος Γιώργος Κατσάγγελος παρακολούθησε από πολύ κοντά και κατέγραψε με τον φακό του την ζωή στον αυτοσχέδιο καταυλισμό της παραμεθόριας Ειδομένης από την πρώτη ημέρα της λειτουργίας του τον Αύγουστο του 2015 ως το οριστικό κλείσιμό του τον Ιούνιο του 2016. Η Ειδομένη έχει καταγραφεί στην ιστορική μνήμη ως τόπος που συμπύκνωσε την αγωνία των ανθρώπων για επιβίωση μακριά από τον πόλεμο και την ανασφάλεια.
Γράφει για την εμπειρία του ο Κατσάγγελος: «Την άνοιξη του 2015 χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες διοχετεύονταν μέσω της εισόδου των συνόρων της Ειδομένης στο κράτος των Σκοπιών και από κει στη δυτική Ευρώπη. Η διέλευση δύσκολη και πολλές φορές άναρχη. Παιδιά και ενήλικες συνωστίζονταν στη συνοριακή γραμμή επί ώρες αναμένοντας να τους επιτραπεί η είσοδος. Επεισόδια συχνά, αφού η ανυπομονησία και η αβεβαιότητα έσπρωχνε, τους ήδη πολύ ταλαιπωρημένους ανθρώπους, σε απέλπιδες προσπάθειες. Επιχειρούσαν συχνά να εισβάλουν στην άλλη χώρα έχοντας ως αποτέλεσμα τη βίαιη αντίδραση των ένστολων της γείτονος.
Στην Ειδομένη πήγα πρώτη φορά τον Αύγουστο του 2015. Η πρώτη εικόνα της Ειδομένης ήταν η πίεση των ανθρώπων να διαβούν τη συνοριακή γραμμή οι συνεχείς απωθήσεις, οι διαταγές από βροντερές φωνές, τα κλάματα παιδιών και μανάδων που στον πανικό αποχωρίστηκαν. Και μετά το άνοιγμα των συνόρων ξανά οχλαγωγία, πίεση και όλα από την αρχή. Μέχρι το απόγευμα της ίδιας μέρας οι υπεύθυνοι στην Ειδομένη -μην σκεφτείτε το οργανωμένο κράτος- αλλά κυρίως οι ΜΚΟ και οι εθελοντές οργάνωσαν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες σε πενηντάδες. Κάθε μία από αυτές είχε αρχηγό και νούμερο, συνήθως ήταν πρόχειρα γραμμένο σε χαρτόνι, δημιουργώντας ομάδες που διατάσσονταν σε μικρή απόσταση από τα σύνορα και σε απόσταση η μία από την άλλη. Όταν δινόταν η άδεια από τους στρατιώτες της γείτονος, η ομάδα προωθείτο και, μέσα σε μερικές ώρες, το σκηνικό άλλαξε μπρος στα μάτια μας. Ένα σκηνικό που έμελλε να αλλάζει συνεχώς με ρυθμούς που ακόμη και ο προσεκτικότερος παρατηρητής δεν μπορούσε να παρακολουθήσει. [...] (απόσπασμα από το σημείωμα του Γιώργου Κατσάγγελου)».
Σχεδόν έναν χρόνο μετά, ο Κατσάγγελος δημιουργεί μια πολυμεσική εγκατάσταση που αποτελείται από ένα σύνολο αντικειμένων που συνέλεξε ο ίδιος στις καθημερινές επισκέψεις του στον συνοριακό σιδηροδρομικό σταθμό, κυρίως μετά την αιφνίδια εκκένωση του χώρου από τις ελληνικές αρχές, σε συνέχεια του οριστικού κλεισίματος των συνόρων και της απαγόρευσης αναχώρησης από το ελληνικό έδαφος.
Τα αντικείμενα που εκτίθενται –παιχνίδια παιδιών, είδη καθημερινής χρήσης, παπούτσια και ρούχα- εγκαταλείφθηκαν χωρίς δεύτερη σκέψη ή άλλη δυνατότητα από τους πρόσφυγες κατά την εσπευσμένη εκκένωση του άτυπου καταυλισμού. «Ο καλλιτέχνης συνέλεξε αντικείμενα που σχετίζονται κυρίως με την υπό ιδιαίτερες συνθήκες καθημερινότητα των παιδιών, τα οποία αποτελούσαν και την ανθρώπινη πλειοψηφία στην Ειδομένη. Στη συνέχεια εφάρμοσε αρχαιολογικές μεθόδους για τον καθαρισμό, την καταγραφή και την διάσωσή τους. Τα αντικείμενα αυτά παρουσιάζονται σαν μια έκθεση σύγχρονης αρχαιολογίας που υπαινίσσεται την παρουσία των προσφύγων και τεκμηριώνει τα ίχνη τους θυμίζοντας ότι η συγκεκριμένη προσφυγική κρίση, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη, έχει ήδη καταχωρηθεί ως ένα σημαντικό γεγονός στην ιστορία του τόπου και της ανθρωπότητας. Τα αντικείμενα αποκτούν μια νέα, δικιά τους απολυτότητα και συνιστούν πλέον σπαράγματα-κειμήλια μιας αιωνιότητας. Στην συγκεκριμένη έκθεση, η έννοια των συνόρων θέτει και το ενδότερο ζήτημα των διαχωριστικών γραμμών που μας εμποδίζουν να αντιληφθούμε ολοκληρωμένα τη ζωή και τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Η εγκατάσταση ολοκληρώνεται με φωτογραφικό υλικό και ηχητικές καταγραφές από το χώρο και τους ανθρώπους της Ειδομένης, ενώ παράλληλα προβάλλεται video με συνεντεύξεις προσφύγων που έζησαν στον αυτοσχέδιο καταυλισμό» (οι πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, https://www.greekstatemuseum.com/kmst/exhibitions/article/1239.html)
Ο Γιώργος Κατσάγγελος (1956) σπούδασε φωτογραφία με υποτροφία, στην Νέα Υόρκη. Δάσκαλος του ήταν ο Walter Rosenblum. Είναι Καθηγητής στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Κέρδισε το 1ο Βραβείο Φωτογραφίας, Μουσείο Manege, Saint Petersburg, Ρωσία, 2010, το 1ο Βραβείο Φωτογραφίας του Μουσείου Φωτογραφίας Τασκένδης στην Μπιενάλε του Ουζμπεκιστάν του 2013 και το Βραβείο του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού, Στοκχόλμη, 2010. Έχει βραβευτεί με το Βραβείο Αριστείας και το Βραβείο για Εθνικές και Διεθνείς Διακρίσεις του ΑΠΘ το 2016. Έχει εκθέσει ευρέως στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Το βιβλίο περιλαμβάνει πέρα από τις πανέμορφες φωτογραφίες του εικαστικού και κείμενα ευαίσθητων ανθρώπων (ειδικών επί του θέματος και μη, στα ελληνικά και αγγλικά) τα οποία και υπογράφουν γνωστοί πανεπιστημιακοί, εκπαιδευτικοί, μέλη ανθρωπιστικών ομάδων, δημοσιογράφοι, ιστορικοί τέχνης και συγγραφείς. Ένας πρόχειρος κατάλογος: Το χρονικό ενός δράματος (Γιώργος Κατσάγγελος), Ο βιωμένος ετεροχρονισμός της Ειδομένης (Έφη Βουτυρά), Η Ειδομένη, η δυστοπία του προσφυγικού μας (Κωστής Τσιτσελίκης), Ειδομένη 2016 (Ανδρέας Τάκης) Τα παιδία (δεν) παίζει...
(Λουκάς Αθανασιάδης), Ειδομένη, 2015-16: ο Γιώργος Κατσάγγελος άφησε για λίγο την κάμερά του... (Δημήτρης Θεοδωρόπουλος), Η αιφνίδια σιωπή ενός πολύβοου καταυλισμού (Μαρία Τσαντσάνογλου), Παπούτσια και άλλα στη σιωπή (Ισίδωρος Ζουργός), Παιχνίδια παιδιών πεταμένα (Ελένη Χοντολίδου) κ.ά.
