«Το πρόσωπο της Μέδουσας» | θέατρο Πήγασος

του Αντώνη Κάλφα

Στο κατατοπιστικό βιβλίο της «Αρχαία ελληνική τραγωδία» (Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1976) η Ζακλίν ντε Ρομιγί (1913-2010)—σπουδαία μορφή των ευρωπαϊκών κλασικών γραμμάτων—τονίζει ανάμεσα σε άλλα πως η ελληνική τραγωδία δεν είναι βεβαίως στρατευμένη λογοτεχνία αλλά οι λόγοι της εξαιρετικής απήχησής της θα πρέπει να εντοπιστούν στο γεγονός ότι η τέχνη αυτή «διατήρησε συνεχή επαφή με τις συλλογικές πραγματικότητες της πολιτικής ζωής, ακριβώς όπως κερδίζει πιο τραχιά δύναμη, γιατί διατήρησε την επαφή με τους αρχέγονους μύθους· αλλά ούτε στη μια ούτε στην άλλη περίπτωση συγχέεται με την ύλη που της παρέχεται κατ’  αυτόν τον τρόπο. Το αληθινό της νόημα προέρχεται από την ανθρώπινη ερμηνεία που παρέχεται στα αναφερόμενα κακά. Και μόνο αυτή η ερμηνεία προσδιορίζει αληθινά το τραγικό» (σ. 148).

Σήμερα, το αρχαίο ελληνικό δράμα αποτελεί πάγια πηγή έμπνευσης νεότερων δημιουργών που συχνά ανατρέχουν, συμπληρωματικά, σε παράπλευρες μυθολογικές πηγές των θεμάτων τους. Πολλά σημερινά έργα ανεβάζονται με άμεσες ή έμμεσες αναφορές σε έργα της αρχαιοελληνικής δραματικής ποίησης, ανασκευάζουν τον δραματικό μύθο ή χρησιμοποιούν μυθολογικές παραλλαγές του προκειμένου να ικανοποιήσουν τις πολιτικό-κοινωνικές απαιτήσεις της εποχής μας. Πολλές φορές αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνείες ή παραναγνώσεις του αρχικού κειμένου αλλά δεν μπορεί να γίνει αλλιώς αφού ακόμη και η απλή μεταφραστική εκδοχή (πυρ ή φωτιά, νερό ή ύδωρ;) υπόκειται σε συγκεκριμένες ερμηνείες και προβολές γλωσσικές και ιδεολογικές των συγχρόνων (μια συνολική εικόνα μπορεί να λάβει ο σύγχρονος αναγνώστης από τον πλούσιο τόμο των πρακτικών του συνεδρίου με τίτλο «Το αρχαίο ελληνικό θέατρο και η πρόσληψή του», Πανεπιστήμιο Πατρών 2015 [http://www.theaterst.upatras.gr]).

Η ελπίζω όχι φλύαρη αυτή εισαγωγή γίνεται για να αντιληφθούμε πως το σύγχρονο θέατρο—τουλάχιστον στην ευεργετική εκδοχή με την οποία ασκείται από τους μαχητικούς φίλους του θεάτρου Πήγασος—είναι μια αδιάκοπη μηχανή παραγωγής νοημάτων, σκηνικών προσπαθειών, ερμηνευτικών προτάσεων, οι οποίες παρακολουθούν τα όσα συμβαίνουν εδώ και τώρα, στο συγκαιρινό ελληνικό και ευρωπαϊκό ρεπερτόριο.

Το φετινό έργο πάνω στο οποίο πειραματίστηκε και σκηνοθέτησε ο Χάρης Αμανατίδης έλκει την καταγωγή του από τις πολύχρονες εμφανίσεις του θιάσου στο χώρο των Λειβήθρων—κυρίως—ενός χώρου που δέθηκε στενά με ποικίλες δράσεις του θεατρικού αυτού οργανισμού (παραστάσεις, διαλέξεις, συζητήσεις) αλλά και με την αρχαιόθεμη παράδοση.

Η ιστορία του έργου «Το πρόσωπο της Μέδουσας» είναι σχετικά απλή: μια ομάδα ανθρώπων που συμβολίζει τα δεινά (δούλοι, επιζήσαντες του Άουσβιτς, τρελή), επιθυμούν να διαβούν στο βασίλειο της λήθης. Αιτία είναι πως η λογική έχει εξοστρακιστεί από τον σύγχρονο κόσμο, ο προμηθεικός κόσμος και ό,τι αυτός συμβόλιζε έχει παροπλιστεί, αυτό που κυριαρχεί είναι η βία, το μίσος, ο πόλεμος, η κρατική αυθαιρεσία, ο ανορθολογισμός, ο κατακερματισμός. Τελικά, ευτυχώς, ο Προμηθέας πείθει τις συμβολοποιημένες μορφές να μείνουν στην ανθρώπινη μνήμη ως οδόσημα μιας μεγάλης πορείας για έναν καλύτερο κόσμο.

Στον πυρήνα αυτόν του έργου ο Αμανατίδης προτείνει να δούμε τον κόσμο μας στηριγμένοι στην εμπειρία και την πρακτική του αρχαίου θεάτρου: συνδεδεμένο δηλαδή με τις συλλογικότητες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Παράλληλα, χρησιμοποιεί και αξιοποιεί δημιουργικά και τους μύθους (Προμηθέας, Κράτος, Βία, Ιώ κλπ.) προμηθεϊκά, πάει να πει λογικά, πειστικά, αγκυρωμένος στις κατακτήσεις του ανθρώπινου μυαλού (δικαιοσύνη, ισότητα, πολιτική κοινωνία κλπ). Το ενδιαφέρον ωστόσο βρίσκεται στην πλούσια, λειτουργική τεκμηρίωση του κειμένου: από τη μια σπουδαία σπαράγματα που επισημαίνουν τον ρόλο του κακού στις ζωές μας (από το αρχαίο θέατρο και τον Σαίξπηρ μέχρι τον Πρίμο Λέβι) και από την άλλη μια σύγχρονη, επίκαιρη ερμηνεία των δεινών που πλήττουν τον πλανήτη μας (από την αποικιοκρατία και τις γενοκτονίες του 20ού αιώνα μέχρι την οικολογική υποβάθμισή του).

Ο σχολιασμός της κατάστασης του κόσμου είναι τραχύς, ποιητικός, σκληρός, έντονος, διότι αυτό που διακυβεύεται δεν είναι απλώς η απώλεια της ζωής μας, δεν είναι μόνον «η άνοδος της ασημαντότητας» για την οποία μας προειδοποίησε εγκαίρως ο Καστοριάδης αλλά η απουσία αυτού που στηρίζει τη ζωή, δηλαδή η φιλοσοφημένη  σκέψη, ο απελευθερωτικός στοχασμός, η οικουμενική αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων (αξιοβίωτη ζωή, προσφυγιά, εργασία, αυτοοργανωμένη κοινωνία).

Τα λιτά σκηνικά μέσα που έφτιαξε η Βέτα Χαϊλατζίδου άλλα παραπέμπουν στη δυστοπία του ολοκαυτώματος, πρόκειται δηλαδή για φιγούρες με τις γνωστές στολές των ναζί στα στρατόπεδα εξόντωσης (να μην ξεχνάμε ότι τα είχε σχεδιάσει η γνωστή εταιρεία Boss) και κάποια άλλα στην λυρική ομορφιά του λευκού ενδύματος, της άδολης υπενθύμισης της ομορφιάς—λυρικό αντίδοτο στην παρακμιακή στρατοπεδική στολή.

Τέλος, συζητώντας εδώ και πολλούς μήνες την υπόθεση του έργου με τον φίλο σκηνοθέτη Χάρη Αμανατίδη και παρακολουθώντας τις πρόβες που με επιμέλεια, προσήλωση και μεράκι διεξάγονται στο θέατρο Πήγασος δεν μπορώ να μην επισημάνω την τεράστια σημασία της άοκνης δουλειάς που επιτελείται εδώ και σαράντα χρόνια στο μακροβιότερο όπως ξέρουμε θεατρικό σχήμα της πόλης μας. Μακροημέρευση που συνδέεται με την επαγγελματική αγάπη για το καλό θέατρο, την καλλιέργεια της γόνιμης σκέψης και επίσης—πράγμα πολύ σημαντικό—με την ιδέα της συλλογικότητας, της φιλικής συνύπαρξης, της κοινοτικής φιλίας η οποία καταφέρνει και μετατρέπει σε αποτελεσματικό θεατρικό θαύμα την πληθώρα των ατομικοτήτων.

Για την ιστορία αναφέρω και τα ονόματα των συντελεστών της απαιτητικής—κειμενικά και σκηνοθετικά—αυτής παράστασης: Κώστας Παπουτσίδης (Προμηθέας)

Διονύσης Ζαρώτης (Ήφαιστος, φιγούρα Δούλου), Σπύρος Αναγνώστου (Κράτος, φιγούρα Δούλου), Αντώνης Καρράς (Βία, φιγούρα Δούλου), Δανάη Αμανατίδου (Τρελή), Σοφία Αγαθαγγελίδου (φιγούρα Άουσβιτς), Κατερίνα Παρλίτση (φιγούρα Άουσβιτς), Αγαθή Τζάρτζα (φιγούρα Πρόσφυγα), Άννα Γκούντα (φιγούρα σημερινού ανθρώπου), Νατάσσα Ιωαννίδου (φιγούρα σημερινού ανθρώπου). Τη μουσική επένδυση του έργου φρόντισε η ανοιχτόμυαλη Νατάσσα Ιωαννίδου, τον φωτισμό ο Κώστας Παπουτσίδης, το μακιγιάζ η Όλγα Παπανάκου και τον χειρισμό φώτων και ήχου ο Κώστας Παπαδόπουλος.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΛΕΙΒΗΘΡΩΝ. Σάββατο 18 Ιουλίου - Κυριακή 19 Ιουλίου - Δευτέρα 20 Ιουλίου. Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά. Τιμές εισιτηρίων: Κανονικό 8 ευρώ, Εκπτωτικό 5 ευρώ.