«Το πρόσωπο της Μέδουσας» (θέατρο Πήγασος) στον Καπνικό Σταθμό
του Αντώνη Κάλφα
Όπως έχουμε ξαναγράψει, η επικαιρότητα και ο δυναμισμός του αρχαιοελληνικού θεάτρου οφείλονται στο γεγονός ότι η τέχνη αυτή διατήρησε συνεχή επαφή με τις συλλογικές πραγματικότητες της πολιτικής ζωής—αξιοποιώντας εννοείται αρχέγονους μύθους όπως επίσης ερμηνεύοντας με ανθρώπινο τρόπο τα δεινά ακριβώς για να προσδιορίσει με ακρίβεια αυτό που συνηθίσαμε να αποκαλούμε τραγικό.
Από την άλλη, σήμερα, το αρχαίο ελληνικό δράμα αποτελεί πάγια πηγή έμπνευσης νεότερων δημιουργών που συχνά ανατρέχουν, συμπληρωματικά, σε παράπλευρες μυθολογικές πηγές των θεμάτων τους. Πολλά σημερινά έργα ανεβάζονται με άμεσες ή έμμεσες αναφορές σε έργα της αρχαιοελληνικής δραματικής ποίησης, ανασκευάζουν τον δραματικό μύθο ή χρησιμοποιούν μυθολογικές παραλλαγές του προκειμένου να ικανοποιήσουν τις πολιτικό-κοινωνικές απαιτήσεις της εποχής μας.
Η ιστορία του έργου «Το πρόσωπο της Μέδουσας» είναι σχετικά απλή: μια ομάδα ανθρώπων που συμβολίζει τα δεινά (δούλοι, επιζήσαντες του Άουσβιτς, τρελή), επιθυμούν να διαβούν στο βασίλειο της λήθης. Αιτία είναι πως η λογική έχει εξοστρακιστεί από τον σύγχρονο κόσμο, ο προμηθεικός κόσμος και ό,τι αυτός συμβόλιζε έχει παροπλιστεί, αυτό που κυριαρχεί είναι η βία, το μίσος, ο πόλεμος, η κρατική αυθαιρεσία, ο ανορθολογισμός, ο κατακερματισμός.
Με τα λόγια της τρελής ιέρειας: «σας βλέπω να καταπίνετε τον κόσμο με όλο το αίμα του—χωριά του Καυκάσου, πόλεις της Ευρώπης και της Ασίας, νερά και θάλασσες της Αμερικής, ποτάμια και ορεινές θεότητες που κάποτε σκορπούσανε τον τρόμο στους απαίδευτους—
είμαι εξόριστη στην ίδια μου τη γη, ταπεινωμένη από όλες τις εξουσίες:
από τον θεό μου και πατέρα μου, από τους αλάνθαστους στρατηγούς κυνηγούς κεφαλών
στις Θήβες, την Συρία, την Βαβυλώνα, την Χιροσίμα, στο Άουσβιτς, στα σωφρονιστήρια και τις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης
σας βλέπω στα ριζά των αγαλμάτων που εξοντώθηκαν γιατί δεν υπάκουσαν στις εντολές του πολέμου και στον καινούριο θεό τους (την μηχανή-Κοράνι, τα πειράματα των γενετιστών του δόκτορος Μέγκελε)»
Τελικά, ευτυχώς, ο Προμηθέας πείθει τις συμβολοποιημένες μορφές να μείνουν στην ανθρώπινη μνήμη ως οδόσημα μιας μεγάλης πορείας για έναν καλύτερο κόσμο.
Στον πυρήνα αυτόν του έργου ο Αμανατίδης προτείνει να δούμε τον κόσμο μας στηριγμένοι στην εμπειρία και την πρακτική του αρχαίου θεάτρου: συνδεδεμένο δηλαδή με τις συλλογικότητες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Παράλληλα, χρησιμοποιεί και αξιοποιεί δημιουργικά και τους μύθους (Προμηθέας, Κράτος, Βία, Ιώ κλπ.) προμηθεϊκά, πάει να πει λογικά, πειστικά, αγκυρωμένος στις κατακτήσεις του ανθρώπινου μυαλού (δικαιοσύνη, ισότητα, πολιτική κοινωνία κλπ).
Το ενδιαφέρον ωστόσο βρίσκεται στην πλούσια, λειτουργική τεκμηρίωση του κειμένου: από τη μια σπουδαία σπαράγματα που επισημαίνουν τον ρόλο του κακού στις ζωές μας (από το αρχαίο θέατρο και τον Σαίξπηρ μέχρι τον Πρίμο Λέβι) και από την άλλη μια σύγχρονη, επίκαιρη ερμηνεία των δεινών που πλήττουν τον πλανήτη μας (από την αποικιοκρατία και τις γενοκτονίες του 20ού αιώνα μέχρι την οικολογική υποβάθμισή του).
Συμπερασματικά: ο Αμανατίδης διακονεί εν προκειμένω το είδος εκείνο του θεάτρου (πολιτικό, κοινωνικό, αισθητικό) που δεν βλέπει τον κόσμο με τον τρόπο του Ιονέσκο ή του Μπέκετ (δηλαδή κατακερματισμένο, τυχαίο, χαοτικό) αλλά αντίθετα αντιλαμβάνεται τη συλλογική ευθύνη τού να υπερασπίζεται κανείς τους παραγκωνισμένους, τους απελπισμένους, τους περιθωριοποιημένους από την ηγεμονία των κυριαρχουσών τάξεων:
«γιατί ο κόσμος έγινε μια τεράστια πλάνη, γεμάτη δαιμονισμένες φωνές στα κρεματόρια, γενοκτονίες προσφύγων, νομάδες και λιθοβολημένες γυναίκες, πλανόδιους μικροπωλητές και ξεριζωμένους αφρικανούς, πρόθυμες διμοιρίες στις πλατείες προς σωφρονισμόν
στη Νέα Υόρκη, στη Μόσχα, στο Πεκίνο λύκοι φυλάν τα πρόβατα παντού».
