του Αντώνη Κάλφα
Από το σπουδαίο, μοναδικό και απαράμιλλης ποιότητας φωτογραφικό αρχείο ΣΑΤΣΙ για την ιστορία και τον πολιτισμό της Κατερίνης (ελπίζουμε ο Δήμος να σπεύσει ώστε σύντομα να εκδοθεί ένα λεύκωμα επί τη ευκαιρία των 200 χρόνων) ανέσυρα δύο φωτογραφίες ηλικίας πενήντα περίπου ετών.
Αξίζει παρενθετικά να σημειώσουμε εδώ πως ένα συνέδριο με τίτλο «Το φωτογραφικό αρχείο ΣΑΤΣΙ (1950-2010) ως πηγή της πολιτισμικής ιστορίας της Κατερίνης» θα βοηθούσε στην ανάδειξη όλων σχεδόν των πτυχών της κατερινιώτικης μικροϊστορίας (καθημερινότητα, μνημεία και δημόσια κτίρια, δρόμοι και γειτονιές, πνευματικός βίος και πολιτιστικές δράσεις, λαϊκή παράδοση και τελετουργίες, πολιτική και εκκλησιαστική ζωή, προσωπικότητες, το φυσικό περιβάλλον πέριξ της πόλεως).
Ας μιλήσουμε όμως για τις φωτογραφίες. Η πρώτη αναπαριστά την πλατεία (διακρίνεται το κατάστημα του Δαρίβα) και τον χώρο υπό κατασκευή του λεγόμενου μεγάρου Παπαγεωργίου. Η δεύτερη ένα ή δύο χρόνια μετά την ανέγερση του κτιρίου φωτογραφημένη με ξεχωριστή ευαισθησία και πάλι από τον Σάββα Τσιλιγγιρίδη. Η τρίτη φωτογραφία είναι φρεσκότατη (2020) και ανήκει στον ικανό και λίαν εργατικό φωτογράφο της πόλης μας Παναγιώτη Φτάρα ο οποίος με μεθοδικότητα και μεράκι αποτυπώνει πτυχές της πολιτισμικής Κατερίνης— με τον τρόπο του μεγάλου δασκάλου: ασπρόμαυρες λήψεις, καθαρά περιγράμματα, έμφαση στην ποιότητα της φωτογραφίας.
Η πολεοδόμος, γεωγράφος και ανθρωπολόγος Λίλα Λεοντίδου στην εισήγησή της «Οι ελληνικές πόλεις σε καμπή: πολεοδομική και οικιστική πολιτική την περίοδο της δικτατορίας» (Εθνικό Κέντρο Ερευνών—ΑΣΚΙ, 2017) επισημαίνει πως «την εποχή που επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών, οι ελληνικές πόλεις διέρχονταν περίοδο ταχύτατης αστικοποίησης, αυθαίρετης δόμησης, λαϊκών διεκδικήσεων για το ‘δικαίωμα στην πόλη’ και βέβαια στην εργασία, αλλά και περίοδο ατυποποίησης παράλληλα όμως με εκβιομηχάνιση». Στην ανακοίνωσή της υποστηρίζει ακόμα πως «οι πολεοδομικές και οικιστικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν από τη χούντα δημιούργησαν την σημαντικότερη καμπή στην ανάπτυξη και τη δομή των ελληνικών πόλεων μετά το μεσοπόλεμο και μέχρι τις ημέρες μας». Από τη συνακόλουθη συμφόρηση του κέντρου πόλης ξεκίνησε η μεσοαστική προαστιοποίηση ενώ την ίδια περίοδο «ο τουρισμός αναπτύχθηκε κερδοσκοπικά, με νέους τρόπους. Με αυτά και άλλα μέτρα οι ελληνικές πόλεις μεταμορφώθηκαν από την περίοδο της δικτατορίας και έπειτα. Ακολούθησαν και άλλες πολιτικές κατά τη μεταπολίτευση και μέχρι την ένταξη στην ΕΕ, οι οποίες παγίωσαν και οριστικοποίησαν αυτή την καμπή – πέρα από πολλές άλλες μεταβολές, που προκάλεσαν».
Πρόκειται για εύστοχες επισημάνσεις που εύκολα ανιχνεύονται στις παραπάνω τρεις λήψεις. Η κεντρικοτάτη πλατεία αντί να αναπτυχθεί με σεβασμό στο περιβάλλον και την ιστορία μιας μικρομεσαίας μακεδονικής πόλης—ακόμα και σήμερα, πενήντα χρόνια μετά—προσβάλλεται διαρκώς: η πλατεία αγωνιωδώς αναζητά την ταυτότητά της, μετασχηματίζεται χωρίς να διαθέτει ένα μακρόπνοο σχέδιο σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, μεταλλάσσεται ερήμην των ανοιχτόμυαλων ντόπιων αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων, πολυκατοικιοποιείται συνεχώς, εκριζώνεται από κάποια, ελάχιστα έστω, στοιχεία τοπικής κληρονομιάς—σώζεται ευτυχώς ο δημόσιος χώρος της ως τοπόσημο για να μας υπενθυμίζει την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό αλλά όχι, φευ, την απελευθέρωση από την ανέμπνευστη, εμπορευματοποιημένη πολεοδομική αισθητική.
