του Αντώνη Κάλφα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ. Αντιγράφω από έναν πρόσφατο προβληματισμό γύρω από τα καθήκοντα των μουσείων στη χώρα μας: «Ποια είναι τα καινοτόμα και νεωτερικά μουσεία; Τι αναζητεί το κοινό απ’ αυτά; Μπορούν να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στον πολιτιστικό τουρισμό; Ποιες νέες εμπειρίες μπορούν να εφαρμόσουν; Ανάλογα ερωτήματα ακούγονται συχνά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου τα μουσεία είναι ο πλούτος της και αποφέρουν πολύ μεγάλα έσοδα».

Σύμφωνα με υπολογισμούς του Τμήματος Αρχαιολογικών Μουσείων και Συλλογών, αυτή τη στιγμή έχουμε περί τα 550 ενεργά μουσεία κάθε είδους. Από αυτά, τα 100 είναι μουσεία που διαχειρίζεται η Τοπική Αυτοδιοίκηση (πινακοθήκες, λαογραφικά, ιστορικά, φυσικής ιστορίας, θεματικά), πάνω από 30 είναι τα πανεπιστημιακά μουσεία και συλλογές, 60 είναι τα ιδιωτικά μουσεία μεταξύ των οποίων και 5 μεγάλα μουσεία τα οποία φυλάσσουν και εκθέτουν παλαιοντολογικά ευρήματα και αρχαιότητες (επιβλέπει η Διεύθυνση Μουσείων του ΥΠΠΟ), 150 είναι εκκλησιαστικά μουσεία και 216 είναι τα κρατικά μουσεία. Από αυτά τα 216 μουσεία, τα 210 είναι αρχαιολογικά μουσεία.

ΠΟΙΟΣ ΘΥΜΑΤΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΟΛΙΣ ΔΥΟ ΑΙΩΝΕΣ; Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΑΝΑΖΗΤΑ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ. Η Κατερίνη απουσιάζει εμφατικά από την ανάλογη μουσειακή δραστηριότητα και πρακτική—αυτή τη στιγμή δεν λειτουργεί κανένα ούτε καν προσφυγικό μουσείο ενώ η Κονταριώτισσα διαθέτει ένα λιτό και καλοστημένο μουσείο!

Ποιος ας πούμε θα διδάξει τις νεότερες γενιές την ιστορία της πολυπληθούς σήμερα Κατερίνης; Ο Απόστολος Βακαλόπουλος υπολογίζει τον αριθμό των σπιτιών της Κατερίνης κατά τις αρχές του 19^ου αιώνα  (χωριού τότε)  σε 140 σπίτια,  κυρίως ελληνικά, με βασική απασχόληση  των κατοίκων του την καλλιέργεια του σιταριού. «Tην εποχή ακριβώς αυτή, δηλαδή στις αρχές του 19^ου αι., η επικράτεια του Αλή πασά άρχιζε από την περιοχή της Αχρίδας και Καστοριάς, προχωρούσε προς Ν. και ΝΑ ως το χωριό Πύργος των Γενιτσών και ως τους πρόποδες του Ολύμπου, περιλάμβανε την Κατερίνη, χωριό τότε με 140 σπίτια, κυρίως ελληνικά, με διοικητή Τούρκο αγά, και έφτανε ως το Ελευθεροχώρι» (Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 475-476). Η πληροφορία του Βακαλόπουλου είναι παρμένη από τον δεύτερο τόμο των ταξιδιών του Clarke. Στο ίδιο χωρίο επισημαίνει και την άποψη του Η. Ηolland, ο οποίος ανεβάζει τον αριθμό των σπιτιών της Κατερίνης σε 400.

Πώς φτάσαμε από την Κατερίνη-χωριό στη σημερινή οικονομικά και κοινωνικά (αλλά όχι τόσο πολιτισμικά) αναπτυγμένη πόλη; Ποιες αλλαγές μεσολάβησαν; Πώς έχτιζαν τα σπίτια τους οι Κατερινιώτες, Ποιες οι εργασίες τους, ποιες οι συνθήκες ζωή στον μεσοπόλεμο, στην Κατοχή, ποια η συμπεριφορά τους στην αντίσταση; Ποια η μόδα, οι συνήθειες, οι εφημερίδες και η μουσική των ανθρώπων της; Ποια τα καφενεία, οι χώροι συλλογικής ζωής και διασκέδασης, ποια τα θρησκευτικά της μνημεία;

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ. Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας πολιτικής για τον πολιτισμό είναι και αναντικατάστατος και αναγκαίος. Η τοπική αυτοδιοίκηση, ο Δήμος, οφείλει— ιδίως σε εποχές οικονομικής κρίσης και πλήγματος των ασθενέστερων τάξεων όπως η σημερινή— να δημιουργεί και να υποστηρίζει τις απαραίτητες υποδομές ενός ευρύτατου δικτύου λειτουργίας και παραγωγής στοιχείων πολιτισμού, που περιλαμβάνει σχολεία πάσης φύσεως, βιβλιοθήκες, μουσεία, θεατρικούς-συναυλιακούς χώρους, αρχεία,  χώρους κινηματογράφου, αρχαιολογικούς χώρους κ.λπ. Οφείλει να διασφαλίσει ένα οργανωμένο πλαίσιο μέσα από το οποίο τόσο οι καθιερωμένες μορφές τέχνης, όσο και οι πειραματικές, αλλά και οι ερασιτεχνικές, θα μπορέσουν να αναπτυχθούν ελεύθερα. Όλα αυτά βεβαίως ισχύουν με την προϋπόθεση ότι αποτελούν πίστη και βαθιά πεποίθηση των διοικούντων.

Παράλληλα, οι Πολιτιστικοί Οργανισµοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης -υπενθυµίζουµε-  διατηρούν το πλεονέκτηµα της εγγύτητας και της αποτελεσµατικότητας λόγω της σχέσης τους µε την καθηµερινή ζωή της τοπικής κοινωνίας, αλλά υστερούν, ειδικά στην Κατερίνη,  τόσο σε στελέχωση εξειδικευµένου και πολυσυλλεκτικού προσωπικού όσο και σε εµπειρία στρατηγικού σχεδιασµού, που απαιτεί συνεργασίες, µακροσκοπική στόχευση και συνεχή αναπροσαρµογή.

Ένα μικρό παράδειγμα αποτελούν τα όσα γράφονταν στις προπροηγούμενες  εκλογές στο προεκλογικό φυλλάδιο του συνδυασμού Χιονίδη (οι υπογραμμίσεις δικές μου) γύρω από τη μουσειακή δραστηριότητα. Έλεγε λοιπόν εκεί το πρόγραμμα για τον πολιτισμό υπό τον φιλόδοξο τίτλο «Οι δεσμεύσεις μας»: «3. Ίδρυση 3 μουσείων: 1. Αρχαιολογικό Μουσείο, με ευρήμα­τα από τις ανασκαφές όλης της Πιερίας. 2. Μουσείο Καπνού. 3. Λαογραφικό Μουσείο σε συνεργασία  με πολιτιστικούς συλλόγους. 4. Κατασκευή του Πολιτιστικού Κέντρου, με ένταξη του έργου σε προγράμματα χρηματοδότησης. 5. Ενίσχυση των τοπικών καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών σχημάτων, προβολή και προώθηση τους μέσω άλλων δήμων ανά την Ελλάδα και το εξωτερικό 6. Στήριξη της Κινηματογραφικής Λέσχης Κατερίνης, επανέναρξη και ριζική αναβάθμιση του Δημοτικού Κινηματο­γράφου. 7. Δημιουργία τμήματος Ιστορικών Αρχείων του Δήμου Κατερίνης για τη διάσωση των γραπτών ιστορικών τεκμηρίων της πόλης ζωής των πολιτών (προσφυγικοί καταυλι­σμοί, εκδηλώσεις κ.α.). 8. Αναπαλαίωση παλιών κατοικιών σε κάθε περιοχή της Κατερίνης. Σκοπός μας η δημιουργία πολιτιστικής ταυτότητας των προσφύγων κάθε συνοικίας και μετατρο­πή τους σε χώρους πολιτισμού. 9. Δημιουργία Δημοτικής Πινακοθήκης. 10. Δημιουργία Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτισμού.»

ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΑΛΟΓΗ ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ; Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ (Ένα οιονεί μουσείο της Πιερίας. Νίκος Γραίκος, Τοπία/τόποι πολιτισμού στην Πιερία. Κατάλογος έκθεσης/ εκπαιδευτικό πρόγραμμα, Οργανισμός Φεστιβάλ Ολύμπου, Κατερίνη 2015).

Μπορούμε, έχουμε τη δυνατότητα με τις δικές μας δυνάμεις να οργανώσουμε ένα αξιόλογο μουσείο της πόλης; Νομίζω πως αφού το 2015 οργανώθηκε η θαυμάσια έκθεση «Τόποι-Τοπία πολιτισμού» στην αίθουσα ψηφιδωτών του Δήμου Δίου (Ιούλιο και Αύγουστο) σε επιμέλεια Νίκου Γραίκου. Οι επτά ενότητες της έκθεσης ανέδειξαν την πιερική γη: το γεωγραφικό τοπίο, ιστορικογεωγραφικά τοπία, ανθρωπογεωγραφικά τοπία, ανθρωπολογικά τοπία, το τοπίο των εντροπιών/ετεροτοπιών, ανασχεδιάζοντας τα πιερικά πολιτισμικά τοπία, εικαστικές αναπαραστάσεις του πιερικού τοπίου. Παράλληλα, τυπώνεται από τον επιμελητή της έκθεσης και ομόθεμο βιβλίο 146 σελίδων που περιλαμβάνει εκτενή σχολιασμό του τόπου (με πολλές αναφορές στην πρωτεύουσα Κατερίνη) και εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το όλο εγχείρημα, η κατάταξη και η σύνθεση των εκθεμάτων συνιστούν ένα οιονεί Μουσείο της πόλης και της περιοχής της και αποτελεί δείγμα καλής πρακτικής που ο Δήμος μπορεί άφοβα να υιοθετήσει.

ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ. Αναγκαία κρίνεται λοιπόν στις παρούσες συνθήκες—όπως αποδεικνύει η ίδρυση της κίνησης πολιτών για ένα μουσείο της πόλης της Κατερίνης που έχουν υπογράψει πάνω από 100 συμπολίτες μας—ώστε να τονωθεί η ιστορική μνήμη και να γίνει σεβαστή η ιστορία της πόλης. Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να αξιοποιηθούν φωτογραφίες, εφημερίδες, παλιά βιβλία, έγγραφα, ντοκουμέντα, προφορικές μαρτυρίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, πολεοδομικές πληροφορίες, ενδύματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης από τους τόπους προέλευσης των κατερινιωτών (Πόντος, Μικρά Ασία, Θράκη, Καταφύγι, Λιβάδι κλπ).  Αναμένουμε με ενδιαφέρον τη δημόσια συζήτηση και τη στάση του Δήμου Κατερίνης. Κι αυτό γιατί η πόλη μας έχει ήδη αργήσει προς αυτήν την κατεύθυνση όπως μια απλή επίσκεψη σε γειτονικές πόλεις με τον ίδιο περίπου πληθυσμό μπορεί να αποδείξει.

[Οι φωτογραφίες του κειμένου προέρχονται από τις δύο επισκέψεις των μελών της κίνησης στα μουσεία πόλης Βόλου και Καρδίτσας].