του Αντώνη Κάλφα
Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (ΙΑΜ, ΓΔΜ, Φάκελος 44, σ. 21) στο σχολικό έτος 1908/1909 καταγράφονται στην Κατερίνη 450 χριστιανικές οικογένειες (2250 ψυχές) και 300 οικογένειες Τούρκων (1500 ψυχές).
του Αντώνη Κάλφα
Ο «Τουριστικός και πανεμπορικός οδηγός Μακεδονίας και Θράκης» που κυκλοφορεί το 1963 περιλαμβάνει κατάλογο (σσ. 913-942) των καταστημάτων και των οικονομικών δραστηριοτήτων της πόλης.
του Αντώνη Κάλφα
Ο Στέφανος Παπαδόπουλος, σε υποσημείωση της επιδραστικής του μελέτης για τον καζά Κατερίνης, παραθέτει περιγραφή της Κατερίνης από τον Émile Isambert (Οδοιπορικά Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας, ελληνική έκδοση 1878 σε ενδιαφέροντα πρόλογο και μετάφραση του Α. Μηλιαράκη). Ξαναδιάβασα το βιβλίο (στην άψογη ηλεκτρονική βιβλιοθήκη «Ανέμη» του Πανεπιστημίου Κρήτης) και εντύπωση μου προκάλεσε μια μικρή λεπτομέρεια—αυτή του Πέλεκα ως τοπόσημου της πόλης. Ο Iζαμβέρτ στο δημοσιευμένο στα 1873 βιβλίο του αφού περιγράψει τας κώμας Μικρός Αϊγιάννης και Μεγάλος Αϊγιάννης όπου και βρέθηκαν από τον Εζέ επιτύμβιες ρωμαϊκές και ελληνικές επιγραφές, φτάνει στην πόλη ύστερα από δύο ώρες διαδρομής «βαίνοντες κατά μήκος των λόφων» για να συνεχίσει τη διαδρομή του με επίσκεψη στα Στενά της Πέτρας.
«Το πρόσωπο της Μέδουσας» (θέατρο Πήγασος) στον Καπνικό Σταθμό
του Αντώνη Κάλφα
Όπως έχουμε ξαναγράψει, η επικαιρότητα και ο δυναμισμός του αρχαιοελληνικού θεάτρου οφείλονται στο γεγονός ότι η τέχνη αυτή διατήρησε συνεχή επαφή με τις συλλογικές πραγματικότητες της πολιτικής ζωής—αξιοποιώντας εννοείται αρχέγονους μύθους όπως επίσης ερμηνεύοντας με ανθρώπινο τρόπο τα δεινά ακριβώς για να προσδιορίσει με ακρίβεια αυτό που συνηθίσαμε να αποκαλούμε τραγικό.
Η φωτογενής Κατερίνη του Σάββα Τσιλιγγιρίδη (1924-2004)
και το πολύτιμο ΑΡΧΕΙΟ ΣΑΤΣΙ των 6.000 φωτογραφικών τεκμηρίων
του Αντώνη Κάλφα
Πώς βλέπεις μια πόλη σαν την Κατερίνη; Πώς νιώθουμε βαδίζοντας στους δρόμους της; Πού σταματά το μάτι μας; Γιατί κάτι που είδαμε να το χαρακτηρίζουμε ωραίο; Πώς οι μορφές, τα πρόσωπα, οι διαφημιστικές πινακίδες (τα φύλλα κρούστας του Μπάμπη Αθανασιάδη της φωτογραφίας), τα πεζοδρόμια, το βάθος ενός πολυσύχναστου δρόμου, ο τενεκές ενός βιοπαλαιστή αποκτούν ζωή ενώ η ζωή αυτή πια δεν υπάρχει; Γιατί στεκόμαστε με σεβασμό απέναντι σε αποτυπώσεις όπως αυτή της οδού Π. Βαρδάκα; Πού οφείλεται ο σεβασμός αυτός; Είναι μόνο η ανάμνηση, η μνήμη που κουβαλά αυτή η φωτογραφία (η νοσταλγία δηλαδή) ή μήπως είναι και ο δημιουργικός τρόπος, η ευφυϊα, η καλαισθησία, η ιδιαίτερη εκείνη ματιά του φωτογράφου που στήνει μπροστά μας με μαεστρία ένα οργανωμένο σύνολο από γραμμές, λειτουργικές ισορροπίες και τεχνικές καθαρότητας επιτρέποντάς μας να στοχαστούμε μαζί με τον φωτογράφο για την ανθρώπινη μοίρα, τη μοίρα της πόλης μας εν προκειμένω;
Παρόμοιες καλλιτεχνικές απεικονίσεις δείχνουν κάτι παραπάνω από το ήδη υπάρχον. Μας λένε κάτι παραπάνω γύρω από το πώς έκτιζαν τα σπίτια τους οι άνθρωποι, πώς και πού άνοιγαν τα μαγαζιά τους οι επαγγελματίες, ποια μέσα μεταφοράς χρησιμοποιούσαν οι πολίτες για τις μετακινήσεις τους. Μπορούμε μέσα από τις φωτογραφίες να αναπαραστήσουμε το παρελθόν, τα εργαλεία δουλειάς, τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν οι άνθρωποι μιας εποχής, μπορούμε να έχουμε δηλαδή μια ιστορία των νοοτροπιών μιας εποχής.
«Μια ιστορία των νοοτροπιών» --γράφει ο παθιασμένος με τα υλικά τεκμήρια της Πιερίας και το πολιτισμικό νόημά τους ιστορικός τέχνης και εικαστικός Νίκος Γραίκος-- «µπορεί να χρησιµοποιήσει ποικίλα είδη πηγών και κυρίως αυτά που καθρεφτίζουν το συλλογικό πολιτισµικό ασυνείδητο, όπως τα καλλιτεχνικά έργα (εικαστικά, λογοτεχνικά) και τις εκφράσεις συµπεριφορών και συναισθηµάτων, φυσιολογικών ή ακραίων (οικογενειακές φωτογραφίες, επιστολές, δηµόσιους λόγους µε ισχυρό συναισθηµατικό περιεχόµενο κ.ά.). Οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι συντεχνίες, οι φιλόπτωχοι σύλλογοι και τα κάθε είδους σωµατεία, που αποσκοπούν σε συλλογικές κοινωνικές δράσεις αποτελούν επίσης πηγές για την ιστορία των νοοτροπιών, εφόσον προσεγγιστούν ως εκφράσεις βαθύτερων πολιτισµικών προσδοκιών κι όχι ως σειριακές αλληλουχίες εκδηλώσεων, αποκοµµένων από το σηµασιολογικό τους πλαίσιο» (Εστιακά Σύμμικτα Ι, 2008, σ. 12).
Από τα μοντέρνα επαγγέλματα της πόλης μας υπήρξε και αυτό του φωτογράφου. Ο Σάββας Σ. Τσιλιγγιρίδης (1924-2004), γνωστότερος ως ΣΑΤΣΙ, παιδί προσφύγων από τη Φάτσα του Πόντου, λάτρης της φωτογραφίας, της καλής μουσικής και της ορειβασίας (όπως εξάλλου και ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος) στήνει το 1951 το μαγαζί του στο κέντρο της πόλης. Από αυτήν την εποχή κατάγεται και το σπάνιο ανέκδοτο στιγμιότυπο στο οποίο ο δεινός φωτογράφος καταγράφει την καθημερινή εικόνα ενός πολυσύχναστου δρόμου της Κατερίνης (η επεξεργασία είναι του Σπύρου Σ. Τσιλιγγιρίδη, απαράμιλλου γραφίστα, ο οποίος και ανέσυρε την ωραιότατη φωτογραφία από το πολύτιμο ΑΡΧΕΙΟ ΣΑΤΣΙ την ευθύνη του οποίου με επιμέλεια τηρεί μετά τον θάνατο του πατέρα του έχοντας στο ενεργητικό του ήδη τέσσερις υποδειγματικές εκδόσεις).
Μήπως είναι καιρός ο δήμαρχος Κώστας Κουκοδήμος, το δημοτικό συμβούλιο αλλά και οι ποικίλες συλλογικότητες της πόλης (αρχιτέκτονες, μηχανικοί, επιστημονικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι) να σκεφτούν πώς μπορούν να αξιοποιήσουν δημιουργικά το εξαιρετικό ΑΡΧΕΙΟ ΣΑΤΣΙ, δείγμα ενός αισθητικού και στοχαστικού τρόπου θέασης της κληρονομιάς της πόλης μας (μνημείων, δρόμων, οικισμών, προσώπων);
Κάτι παρόμοιο έκαναν εξάλλου και μικρότεροι Δήμοι, όπως ο Δήμος Λιτοχώρου ο οποίος απέκτησε το σχετικό με το Λιτόχωρο και τον Όλυμπο μέρος του Αρχείου Μπουασονά και προχώρησε στην έκδοση και σχετικού λευκώματος.
Ο δικός μας Μπουασονά του 20ού αιώνα, ο δικός μας Κώστας Μπαλάφας ή Τάκης Τλούπας υπήρξε τελεσιδίκως ο Σάββας Τσιλιγγιρίδης και οφείλουμε επιτέλους να το κάνουμε γνωστό όχι μόνο στους Κατερινιώτες αλλά και σε ολόκληρη την φιλότεχνη Ελλάδα.
[Το κείμενο—με ελάχιστες αλλαγές και με τίτλο «Η φωτογενής Κατερίνη του Σάββα Τσιλιγγιρίδη»—είχε δημοσιευτεί πριν από δύο περίπου χρόνια αλλά διατηρεί νομίζω την επικαιρότητά του και σήμερα αν σκεφτεί κανείς ότι, θεωρητικά τουλάχιστον, οφείλουμε να ξανασκεφτούμε το μέλλον του τόπου μας ενόψει της συμπλήρωσης 200 χρόνων από το 1821].
«Το πρόσωπο της Μέδουσας» | θέατρο Πήγασος
του Αντώνη Κάλφα
Στο κατατοπιστικό βιβλίο της «Αρχαία ελληνική τραγωδία» (Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1976) η Ζακλίν ντε Ρομιγί (1913-2010)—σπουδαία μορφή των ευρωπαϊκών κλασικών γραμμάτων—τονίζει ανάμεσα σε άλλα πως η ελληνική τραγωδία δεν είναι βεβαίως στρατευμένη λογοτεχνία αλλά οι λόγοι της εξαιρετικής απήχησής της θα πρέπει να εντοπιστούν στο γεγονός ότι η τέχνη αυτή «διατήρησε συνεχή επαφή με τις συλλογικές πραγματικότητες της πολιτικής ζωής, ακριβώς όπως κερδίζει πιο τραχιά δύναμη, γιατί διατήρησε την επαφή με τους αρχέγονους μύθους· αλλά ούτε στη μια ούτε στην άλλη περίπτωση συγχέεται με την ύλη που της παρέχεται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Το αληθινό της νόημα προέρχεται από την ανθρώπινη ερμηνεία που παρέχεται στα αναφερόμενα κακά. Και μόνο αυτή η ερμηνεία προσδιορίζει αληθινά το τραγικό» (σ. 148).
